Η ατοπική δερματίτιδα (ΑΔ) είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος του δέρματος που ακολουθεί μια πορεία με συχνές εξάρσεις και υφέσεις, επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών λόγω της ξηροδερμίας και του κνησμού που προκαλεί και συχνά συνοδεύεται από έντονη συναισθηματική φόρτιση και σωματική καταπόνηση, λόγω της διαταραχής του ύπνου.
Η ΑΔ αποτελεί συχνό νόσημα της παιδικής ηλικίας εφόσον παρουσιάζεται σε ποσοστό 15-20% των παιδιών και μάλιστα το 80% των μικρών ασθενών θα παρουσιάσουν τα αρχικά συμπτώματα της νόσου μέσα στα πρώτα 5 έτη ζωής. Καθώς μεγαλώνει το παιδί αρχίζει η απευαισθητοποίηση της νόσου δηλαδή τα συμπτώματα γίνονται ηπιότερα, τα επεισόδια των εξάρσεων αραιώνουν και η ποιότητα της ζωής των παιδιών βελτιώνεται σημαντικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο μεγαλύτερο ποσοστό των πασχόντων παιδιών τα συμπτώματα υποχωρούν πλήρως πριν την έναρξη της εφηβείας.
Ο κληρονομικός παράγοντας για την εκδήλωση της νόσου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Όταν ο ένας γονιός πάσχει από ατοπική δερματίτιδα, αλλεργική βρογχίτιδα, κνίδωση, αλλεργική εποχική ρινίτιδα (μπούκωμα/πτάρνισμα), αλλεργική εποχική επιπεφυκίτιδα (δακρύρροια) τότε αυτή η εκδήλωση αλλεργίας κληρονομείται στα παιδιά-ως προδιάθεση για αλλεργία- σε ποσοστό 30% και μπορεί να παρουσιαστεί στα αρχικά στάδια της ζωής των παιδιών ως ατοπική δερματίτιδα. Αν ανάλογες εκδηλώσεις αλλεργίας υπάρχουν και στους δυο γονείς τότε το ποσοστό των πασχόντων παιδιών τους ανεβαίνει σημαντικά σε ποσοστό που μπορεί να φτάσει και το 70%. Πολλές φορές το ίδιο παιδί μπορεί αρχικά να παρουσιάσει ατοπική δερματίτιδα και καθώς μεγαλώνει να εμφανίσει βρογχικό άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα ή αλλεργική επιπεφυκίτιδα. Αυτή η εξέλιξη που ονομάζεται 'ατοπική πορεία' απαντάται συχνότερα σε παιδιά που έχουν έντονη την αλλεργική προδιάθεση.
Είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι στο μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών η ΑΔ παρουσιάζει μια εποχικότητα στην εκδήλωση των συμπτωμάτων της. Έτσι τους χειμερινούς μήνες είναι συχνότερες και πιο έντονες οι εξάρσεις, ενώ το καλοκαίρι με τον ήλιο και τη θάλασσα τα συμπτώματα είναι ηπιότερα ή και υποχωρούν πλήρως.
Πολλές φορές γίνεται λόγος για τη συνύπαρξη της ατοπικής δερματίτιδας με την τροφική αλλεργία ή την πρόκληση της από τα αλλεργιογόνα του περιβάλλοντος. Αυτή η συσχέτιση θα πρέπει να ελέγχεται σε παιδιά με βαρύτερες μορφές νόσου (μεγάλη έκταση βλαβών) ή σε περιπτώσεις παιδιών που τα συμπτώματα τους ελέγχονται πολύ δύσκολα με την τοπική αγωγή.
Η αιτία της ΑΔ είναι αρκετά σύνθετη και με απλά λόγια περιλαμβάνει τη γενετικά καθορισμένη βλάβη του ανώτερου στρώματος του δέρματος, δηλαδή της επιδερμίδας, την ανοσολογική διαταραχή του δέρματος και την παθολογική αύξηση των μικροβίων πάνω στο δέρμα.
Η βλάβη της επιδερμίδας στην ΑΔ, που στην ιατρική ορολογία είναι γνωστή ως 'βλάβη του επιδερμιδικού φραγμού' έχει σαν αποτέλεσμα την απώλεια νερού λόγω της μετακίνησης του από τα 'μέσα προς τα έξω' με συνέπεια την αφυδάτωση και τη συνακόλουθη εμφάνιση της ξηροδερμίας.
Η ανοσολογική διαταραχή του δέρματος έχει σαν αποτέλεσμα τη συγκέντρωση παραγόντων στο δέρμα που ευνοούν και συντηρούν το σχηματισμό της φλεγμονής και επίσης είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία του κνησμού.
Τέλος, στα παιδιά που πάσχουν από ΑΔ βρίσκεται σε μεγαλύτερο ποσοστό ο σταφυλόκοκκος πάνω στο δέρμα τους με αποτέλεσμα να ερεθίζεται διαρκώς το δέρμα, να ευαισθητοποιείται και να φλεγμαίνει σημαντικά.
Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού η ΑΔ παρουσιάζεται με χαρακτηριστική κατανομή των βλαβών. Στην βρεφική ηλικία οι βλάβες εντοπίζονται κυρίως στο πρόσωπο (μέτωπο/μάγουλα/περιστοματικά), στο τριχωτό της κεφαλής και στις εξωτερικές επιφάνειες (εκτατικές) των άκρων. Οι βλάβες έχουν χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα, μερικές φορές συνοδεύονται από τη ροή υγρού (έκζεμα από τη λέξη ζέχνω), συνοδεύονται από κνησμό, ξηροδερμία και προκαλούν έντονη ανησυχία ή διαταραχή του βραδινού ύπνου. Αρκετές φορές επίσης φαίνονται σημάδια από νυχιές πάνω στις βλάβες. Στην παιδική ηλικία οι βλάβες τυπικά εμφανίζονται στην εσωτερική επιφάνεια των αγκώνων και πίσω από τα γόνατα και αρκετές φορές το δέρμα παρουσιάζει μια πάχυνση – λειχηνοποίηση - λόγω του συνεχούς ερεθισμού από τον κνησμό. Τέλος, σε παιδιά γύρω στην εφηβεία συνηθέστερα οι βλάβες της ατοπικής δερματίτιδας παρατηρούνται στα βλέφαρα, στον αυχένα, στους καρπούς και στους αστραγάλους.
Η θεραπευτική προσέγγιση της ατοπικής δερματίτιδας πρέπει πάντοτε να εξατομικεύεται, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού. Αυτή περιλαμβάνει αρχικά την αποφυγή των περιβαλλοντικών ερεθιστικών παραγόντων. Η συστηματική χρήση ενυδατικών μέσων, ειδικών για την ΑΔ, σε περιόδους έξαρσης αλλά και σε περιόδους ύφεσης για τη συντήρηση της ικανοποιητικής ενυδάτωσης του δέρματος είναι επιβεβλημένη και αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της αποτελεσματικής θεραπείας της ΑΔ, εφόσον πάσχει σημαντικά ο φραγμός του δέρματος, όπως ήδη έχει αναφερθεί. Πολύ σημαντική είναι επίσης η ταυτόχρονη θεραπεία με αντιφλεγμονώδεις παράγοντες όπως τα τοπικά κορτικοστεροειδή ή οι αναστολείς καλσινευρίνης, η χρήση αντιβιοτικών τοπικά ή από του στόματος και η χρήση ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων σε σοβαρότερες μορφές της νόσου, προκειμένου να ελεγχθεί μακροχρόνια η ΑΔ. Η αντιφλεγμονώδης αγωγή συμπληρώνει και ενισχύει το ευεργετικό αποτέλεσμα της συστηματικής ενυδάτωσης πάνω στο δέρμα και αποτελεί αναγκαία επιλογή θεραπείας για την αντιμετώπιση της ΑΔ από τον ειδικό ιατρό. Η ΑΔ είναι μια χρόνια νόσος που απαιτεί συνεχή εκπαίδευση των ασθενών και των ατόμων του περιβάλλοντός τους σχετικά με την αναγνώριση και την έγκαιρη αντιμετώπιση των εξάρσεων της νόσου. Αυτό εξασφαλίζει τη διαρκεί συμμόρφωση των ασθενών στην αγωγή, τον έλεγχο των συμπτωμάτων τους και την ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.
Αλέξης Αλεξόπουλος
Παιδίατρος
Μετεκπαιδευθείς στη Δερματολογία Παίδων
Σύμβουλος Α Παιδιατρικής Κλινικής Παν/μίου Αθηνών,
Νοσοκομείο Παίδων 'Η ΑΓ ΣΟΦΙΑ'
