Το σύμπτωμα των «μοναχικών» παιδιών παρατηρείται κυρίως όταν αυτά μεταφέρονται από άλλα σχολεία, ιδιαίτερα στα μέσα της σχολικής χρονιάς, και μάλιστα χωρίς να γνωρίζουν κανέναν από τη νέα τους τάξη. Μπορεί, βέβαια, το παιδί να βρισκόταν ανέκαθεν στο ίδιο σχολείο, αλλά να έχει περιθωριοποιηθεί για άλλους λόγους.
Δικαιολογημένα ανησυχούν οι γονείς για την ψυχολογία αυτών των παιδιών. Όπως χαρακτηριστικά έχει αναφερθεί σε έρευνα Αυστραλών επιστημόνων, «η ευτυχία στην ενήλικη ζωή μπορεί να καθοριστεί από την ποιότητα σχέσεων στην παιδική ηλικία –και όχι από την εγκεφαλική ισχύ ή την ακαδημαϊκή απόδοση».
Η δε ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια κ. Ελπίδα Παναγιωτουνάκου τονίζει σε άρθρο της ότι «το να έχουν τα παιδιά φίλους στο σχολείο όχι μόνο τα οδηγεί στο να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες πολύτιμες για την υπόλοιπη ζωή τους, αλλά και τους προσφέρει συναισθηματική ασφάλεια και υποστήριξη, τα βοηθά να προσαρμοστούν καλύτερα στο σχολείο και να αποκτήσουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Αντίθετα, τα παιδιά που δεν έχουν φίλους, αυτά δηλαδή που δε νιώθουν αποδεκτά από τα συνομήλικά τους, συνήθως νιώθουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και συχνά εκδηλώνουν επιθετική συμπεριφορά.»
Γιατί δημιουργούνται κλίκες στα σχολεία
Η ψυχολόγος κ. Λαμπρινή Καλαντζή εξηγεί ότι το θέμα είναι αρκετά επίκαιρο στο σημερινό ελληνικό σχολείο, καθώς πολύ συχνά οι κλίκες έχουν να κάνουν με την υπερσυσσώρευση αλλοδαπών μαθητών. Έτσι, πολλές φορές παρατηρείται ανάδυση αρνητικών συναισθημάτων μεταξύ συνομηλίκων, μόνο και μόνο λόγω διαφορετικής εθνικότητας. Αισθήματα όπως υπεροψία, αλαζονεία και πολλά στοιχεία εχθρότητας απέναντι σε συμμαθητές άλλης εθνότητας συναντώνται πολύ συχνά στα σημερινά σχολεία, γεγονός που προβληματίζει πολύ τις τοπικές κοινωνίες καθώς αντιλαμβάνονται πως φαινόμενα όπως η ξενοφοβία ή ακόμη και ρατσιστικές συμπεριφορές έχουν εγκαθιδρυθεί στην ιδεολογία πολλών ανθρώπων, οι οποίοι με τη σειρά τους τα κληροδοτούν στις επόμενες γενεές.
Επιπλέον, αξίζει να αναφερθεί πως αυτή η στάση πολλών παιδιών φτάνει σε ακραίες πολλές φορές συμπεριφορές όπως εξύβριση συνομηλίκων, λεκτικός ή ψυχολογικός εκφοβισμός ή ακόμα και επεισόδια επιθετικότητας από τις λεγόμενες "συμμορίες ανηλίκων", οι οποίες δυστυχώς δρουν σε πολλά επίπεδα (κλοπές, άσκηση βίας, χλευασμοί) και με πολύ άσχημες συνέπειες τόσο για τους ίδιους όσο και για τα στοχοποιημένα άτομα στα οποία επιτίθενται.
Βέβαια, εκτός από το παράδειγμα και φαινόμενο των οργανωμένων ομάδων έναντι αλλοδαπών παιδιών, συναντάμε παιδικές και εφηβικές "κλίκες" ήδη από πολύ μικρές ηλικίες, ακόμα και ανάμεσα σε ομοεθνείς. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να γίνει η εξής διαφοροποίηση: Τα παιδιά, ήδη από τη νηπιακή τους ηλικία τείνουν να επιλέγουν τα άτομα που θα κάνουν παρέα, συνήθως του ιδίου φύλου αποκλείοντας έτσι κάποια άλλα.
Κάπως έτσι δημιουργούνται οι παρέες και οι φιλίες αργότερα που σίγουρα στηρίζονται σε κάποια κοινά ενδιαφέροντα, κοινή αίσθηση της πραγματικότητας και το αίσθημα της ενσυναίσθησης ή της παρηγοριάς σε μια δύσκολη στιγμή. Έτσι, όποιος πληροί αυτές τις «προϋποθέσεις» και είναι διαθέσιμος γίνεται φίλος ή μέλος μιας παρέας, της οποίας οι μέτοχοι σχηματίζουν την λεγόμενη ενδο-ομάδα σε αντίθεση με όλους τους υπόλοιπους που αποτελούν εξω-ομάδα για αυτούς. Αυτό σημαίνει πως είτε οι μεν θα αδιαφορούν για τους δε είτε θα ξεσπούν αντιμαχίες και διαξιφισμοί μέσω συκοφαντιών, δυσφημίσεων και ύβρεων έναντι μελών της εξω-ομάδας. Κάπως, έτσι, δημιουργούνται οι "κλίκες", οι οποίες αναλόγως την ηλικιακή περίοδο που προκύπτουν σηματοδοτούν και διαφορετικά νοήματα.
Για παράδειγμα, οι κλίκες του δημοτικού φανερώνουν την ύπαρξη συναισθημάτων ζήλιας, ανταγωνισμού και επιθετικής, κάποιες φορές, διεκδίκησης των μικρών παιδιών ως προς του φίλους τους έναντι των υπολοίπων συνομηλίκων. Αργότερα, στο γυμνάσιο οι έφηβοι πλέον αισθάνονται πολύ έντονα ότι θέλουν να έχουν το αίσθημα του "ανήκειν" σε μια ομάδα. Έτσι, προκειμένου να ενσωματωθούν σε μια παρέα, μπορεί να δεχτούν την μαζοποίηση και την επιρροή των μελών της ακόμη και σε συμπεριφορές που δεν τους ταιριάζουν. Είναι τόσο σημαντικό για τους εφήβους να ενταχθούν σε μια ομάδα συνομηλίκων που σχετίζεται με την συγκρότηση της ταυτότητας τους και της γενικότερης αίσθησης αποδοχής από τους άλλους.
Παρόλο αυτά, όταν ακούμε τον όρο κλίκες, μάλλον έχουμε στο μυαλό μας μικρές ομαδούλες από άτομα που φαίνεται πως κάτι ισχυρό τους δένει, συνήθως με έναν αρχηγό που τείνει να επιδρά καταλυτικά και να οδηγεί τα μέλη της σε υιοθέτηση συγκεκριμένων συμπεριφορών, συνήθως εναντιωματικές προς άλλα άτομα. Με αυτήν την έννοια, πρόκειται για παρέες ή ομάδες που λειτουργούν ως κλειστά συστήματα, απαγορεύουν δηλαδή την είσοδο νέων μελών και συχνά χλευάζουν ή προβαίνουν σε υβριστικές συμπεριφορές έναντι συνομηλίκων. Συνεπώς, οι επιδράσεις μιας τέτοιας "κλίκας" μπορούν να αποβούν καταστροφικές για κάποια μεμονωμένα στοχοποιημένα άτομα, που ίσως δεν διαθέτουν την απαραίτητη αυτοεκτίμηση, αυτοπεποίθηση και καλή αυτο-εικόνα ώστε να ανταπεξέλθουν ικανοποιητικά στις παραπάνω προκλήσεις των συνομηλίκων που συχνά συμβαίνουν.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Πώς μπορεί, όμως, ο γονιός να επέμβει για να βοηθήσει το παιδί του να ενσωματωθεί στην σχολική κοινότητα και μάλιστα χωρίς να το φέρει σε δύσκολη θέση;
Οι ειδικοί λένε πως, καθώς το σπίτι είναι το πρώτο «σχολείο» το παιδιού, εκεί είναι που αυτό θα εκπαιδευθεί στη δημιουργία φίλων. Οι γονείς, δηλαδή, που όχι μόνο έχουν φίλους τους οποίους συναναστρέφονται συχνά αλλά και που γίνονται πρότυπα κοινωνικών δεξιοτήτων, πιθανότητα θα αποκτήσουν παιδιά με τα ίδια χαρακτηριστικά. Εκείνοι είναι που θα διδάξουν τα παιδιά τους πώς να είναι καλοί φίλοι και πώς να δείχνουν τη συμπάθειά τους σε άλλα παιδιά. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να το πιέζουν και να καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίζει τους φίλους του, παρά να το αφήσουν να αναπτύξει τον δικό του τρόπο.
Σημαντικό είναι, επίσης, να αντιληφθούν οι γονείς πως, τουλάχιστον στην παιδική και προεφηβική ηλικία, για να δημιουργήσει το παιδί φιλικές σχέσεις πρέπει να αρέσει και να ταιριάζει με τα υπόλοιπα παιδιά. Έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, στα παιδιά Δημοτικού ότι οι καλοί μαθητές κάνουν πιο εύκολα παρέα με καλούς μαθητές και αυτοί που παίζουν ποδόσφαιρο τα βρίσκουν καλύτερα μεταξύ τους. Αντίθετα, παιδιά με ιδιαιτερότητες, π.χ. παχύσαρκα, που τραυλίζουν, που είναι κακότροπα ή παιδιά που προέρχονται από ξένες χώρες, πιο εύκολα μένουν στο περιθώριο.
Το χειρότερο, βέβαια, για τα παιδιά αυτά είναι ότι πολύ συχνά δέχονται πειράγματα και κοροϊδίες από τους συμμαθητές τους, με αποτέλεσμα να κλείνονται ακόμα περισσότερο στον εαυτό τους. Σκοπός του γονιού είναι εμφυσήσει στο παιδί την απαραίτητη αυτοπεποίθηση ώστε να αποδεχτεί και να κάνει δύναμη την διαφορετικότητά του, αλλά και την πεποίθηση ότι κανένα τέτοιο πείραγμα ή οποιαδήποτε λεκτική βία, δεν είναι αποδεκτή. Ρωτήστε το παιδί σας πώς νιώθει με τον τρόπο που το αντιμετωπίζουν τα άλλα παιδιά και αν δυσκολεύεστε εσείς να του δώσετε τις κατάλληλες συμβουλές για να τα διαχειριστεί, ζητήστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού –ενδεχομένως κάποιου σχολικού συμβούλου.
Έτσι, παρόλο που οι γονείς δε μπορούν έμπρακτα να βοηθήσουν τα παιδιά τους να γίνουν δημοφιλή, μπορούν πάντως να μιλήσουν μαζί τους, να τους δώσουν συμβουλές για το πώς να γίνουν πιο αρεστά, αλλά και να τα αφήσουν να επιλέξουν μόνα τους φίλους τους, οι οποίοι δεν είναι ανάγκη να είναι από το σχολείο: Συμμετέχοντας σε εξωσχολικές δραστηριότητες τα παιδιά μπορούν να κάνουν πιο επιτυχημένες φιλίες, οι οποίες μπορούν να αντισταθμίσουν την έλλειψη φίλων στο σχολείο. Οι γονείς, τότε, θα πρέπει να υποστηρίξουν αυτές τις νέες σχέσεις, να ανοίξουν το σπίτι τους στα παιδιά για να συναναστραφούν μεταξύ τους, αλλά και για να τα γνωρίσουν και να νιώθουν πιο ασφαλείς για τις επιλογές των παιδιών τους.
Όπως χαρακτηριστικά συμβουλεύει η κ. Καλαντζή «το να δείχνουμε περισσότερη εμπιστοσύνη στα παιδιά μας για τον τρόπο που επιλέγουν τους φίλους τους, μας καθιστά πιο φιλικούς και στοργικούς στα μάτια τους, γεγονός που θα διευκολύνει την προσέγγιση και το πλησίασμα του παιδιού στο γονιό για θέματα που το απασχολούν αναφορικά με τη φιλία, το νόημα και την σημαντικότητά της».
Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς δεν πρέπει να ξεχνούν ότι το σχολείο είναι ένας μικρόκοσμος της πραγματικής κοινωνίας, ακόμα κι αν πρόκειται για Δημοτικό. Το να μάθει να συμβιώνει ένα παιδί, συνεσταλμένο ή μη, με άλλα που μπορεί να είναι ανταγωνιστικά ή αυταρχικά ή να αντιμετωπίζει τις κλίκες αποτελεί καλή εξάσκηση για το μέλλον του και για το πώς θα βρει τρόπο να διαχειρίζεται αντίστοιχες καταστάσεις στη ζωή του.
