Το στάδιο της προ-λογικής νόησης: «Είμαι το κέντρο του κόσμου!»
Το γεγονός ότι τα παιδιά εμφανίζουν στοιχεία εγωκεντρικής συμπεριφοράς μετά τα 1,5-2 χρόνια εξηγείται καταρχήν από το γεγονός ότι από την ηλικία αυτή αρχίζουν να ενδιαφέρονται για όλο και περισσότερα που συμβαίνουν στο περιβάλλον τους, αλλά κυρίως στον εαυτό τους: Ανακαλύπτουν, δηλαδή, τον προσωπικό τους κόσμο και τον κόσμο που τα περιβάλλει.
Ο κορυφαίος φιλόσοφος και αναπτυξιολόγος Jean Piaget ονομάζει χαρακτηριστικά το στάδιο αυτό των παιδιών «στάδιο της προ-λογικής νόησης» (Preoperational Stage), και το τοποθετεί χρονικά μεταξύ των 2 και 6 ετών. Κατά την περίοδο αυτή, όπως ο ίδιος λέει, καταλυτικό ρόλο στο παιδί παίζει η ανάπτυξη της γλώσσας, που σηματοδοτεί την έναρξη της ικανότητας του συμβολισμού και των εσωτερικών αναπαραστάσεων. Έτσι, στη φάση αυτή το νήπιο σκέφτεται με βάση το «αντιληπτικά επικρατέστερο», με αυτό δηλαδή που του είναι πιο εύκολο να καταλάβει. Επίσης, η σκέψη και η επικοινωνία του στη φάση αυτή χαρακτηρίζεται ως εγωκεντρική, καθώς το παιδί αντιλαμβάνεται το περιβάλλον και τους ανθρώπους γύρω του μέσα από την δική του προοπτική, τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες.
Έτσι, ένα παιδί 2 ετών δε μπορεί να κατανοήσει τις ανάγκες ή τα συναισθήματα των άλλων –πιστεύει ότι οι άλλοι σκέφτονται και αισθάνονται όπως αυτό. Δε μπορεί, για παράδειγμα, να κατανοήσει την ανάγκη της μαμάς να μιλήσει με τον μπαμπά όταν εκείνος επιστρέφει στο σπίτι μετά τη δουλειά. Ακόμα, όμως, κι αν μεγαλώνοντας μπορέσει να συνειδητοποιήσει ότι η αντίληψη αυτή που έχει είναι εσφαλμένη, δεν είναι ακόμα σε θέση να ελέγξει τον εαυτό του. Έτσι, θα προσπαθήσει να μπει ανάμεσα στη μαμά και τον μπαμπά όταν μιλούν και να θυμίσει ότι «είμαι εδώ!».
Για τον λόγο αυτό, δεν έχει νόημα να πείτε σε ένα παιδί αυτής της ηλικίας «πώς θα ένιωθες αν σου έκανα το ίδιο;» ή «θα σου άρεσε να σε διακόπτω όταν μιλάς;» γιατί δεν θα μπορέσει να το κατανοήσει. Τέτοιες κουβέντες έχουν νόημα μετά τα 6 – 7 χρόνια, οπότε το παιδί είναι σε θέση να καταλάβει πώς σκέφτονται και αισθάνονται οι άλλοι και να ανταποκριθεί ανάλογα.
Στο παρακάτω video μπορείτε να δείτε τη θεωρία αυτή του Piaget στην πράξη: Ζητείται από ένα 4χρονο αγόρι να καθίσει και να πει τι βλέπει μπροστά του όταν κοιτάζει μία κατασκευή που αποτελείται από 3 μεγάλα βουνά, μερικά ζωάκια και μερικά δέντρα. Κατά την περιγραφή του δεν αναφέρει ποτέ τα βουνά και παρατηρεί μόνο τις λεπτομέρειες, δηλαδή τα ζωάκια και τα δέντρα. Όταν η δασκάλα, η οποία κάθεται απέναντί του άρα έχει άλλη οπτική στην κατασκευή, του ζητά να μαντέψει τι βλέπει εκείνη, το παιδί αναφέρει ξανά αυτά που βλέπει αυτό.
Αντίθετα, όταν το ίδιο πείραμα γίνεται σε ένα 7χρονο παιδί, εκείνο αναφέρει καταρχήν ότι βλέπει τα βουνά και στη συνέχεια τις λεπτομέρειες, ενώ μπορεί να περιγράψει τι βλέπει η δασκάλα του από την θέση που κάθεται.
Ο φόβος «μη γίνει κακομαθημένο»!
Είναι λογικό, τις στιγμές που το παιδί έχει αυτή την εγωκεντρική συμπεριφορά να ανησυχείτε μη γίνει κακομαθημένο. Γνωρίζοντας, όμως, ότι η συμπεριφορά αυτή είναι φυσιολογική στο ηλικιακό στάδιο που βρίσκεται το παιδί, μπορείτε να διαχειρίζεστε με περισσότερη κατανόηση τέτοιες καταστάσεις.
«Το ναρκισσιστικό στάδιο, όπως αποκαλεί ο Φρόϋντ την ηλικιακή αυτή φάση, είναι ένα στάδιο κατά το οποίο όσο περισσότερο ταΐσει ο γονιός το παιδί του, τόσο περισσότερη αυτοπεποίθηση θα έχει αυτό στην ενήλικη ζωή του», λέει η παιδοψυχολόγος κ. Μαρία Σαράντη και συνεχίζει εξηγώντας ότι ένα παιδί χρειάζεται την προσοχή του γονιού μεν, αλλά χρειάζεται και όρια.
Για παράδειγμα, όταν η μαμά μιλά στο τηλέφωνο και το παιδί προσπαθεί να της τραβήξει την προσοχή, η μαμά δεν χρειάζεται να κλείσει το τηλέφωνο, παρά να πει στο παιδί με ωραίο τρόπο ότι πολύ σύντομα θα ασχοληθεί μαζί του. «Το παιδί πρέπει να μάθει να διαχειρίζεται τη ματαίωση», λέει η κ. Σαράντη. «Πρέπει να μάθει ότι το 'τώρα' δεν υπάρχει πάντα στη ζωή και ότι κάποιες φορές θα πρέπει να κάνει υπομονή, να περιμένει τη σειρά του. Αντίστροφα, βέβαια, και η μαμά πρέπει να επιβραβεύσει το παιδί που κατάφερε να κάνει υπομονή μέχρι να τελειώσει το τηλεφώνημά της. Επιπλέον, πρέπει να το ενθαρρύνει να εκδηλώνει τις επιθυμίες και τα αιτήματά του, αλλά πάντα μέσα σε όρια.»
Εξηγεί, λοιπόν, η ειδικός ότι «δεν φοβόμαστε να πούμε στο παιδί τι καλό, έξυπνο και όμορφο που είναι για να μην γίνει εγωκεντρικό. Αποφεύγουμε, όμως, να του πούμε ότι είναι το πιο όμορφο ή το πιο έξυπνο και να το βάλουμε σε διαδικασία σύγκρισης με άλλα παιδιά. Τότε υπάρχει κίνδυνος να περάσει το παιδί στην έπαρση».
Το παιδί, ειδικά στις ηλικίες 2-6, θέλει την προσοχή μας –και την θέλει «τώρα». Ο γονιός οφείλει να του δώσει την προσοχή αυτή εφόσον είναι εφικτό, όμως όταν δεν είναι, π.χ. σε ένα οικογενειακό γεύμα που η οικογένεια συζητά και το παιδί προσπαθεί να γίνει το επίκεντρο, ο γονιός πρέπει να βάλει όρια, πάντα χωρίς να προσβάλλει ή να τιμωρήσει το παιδί αλλά και χωρίς όλοι οι συνδαιτυμόνες να σταματήσουν να μιλούν για χάρη του παιδιού. Μπορεί, λοιπόν, να πει «φαίνεται ότι θέλεις την προσοχή μας τώρα, υπάρχει κάτι που χρειάζεσαι;» -αν χρειάζεται κάτι άμεσα ανταποκρινόμαστε, αν όχι εξηγούμε ήρεμα ότι την ώρα του φαγητού κάνουμε ησυχία και ότι περιμένουμε τη σειρά μας για να μιλήσουμε.
Καταλήγουμε, λοιπόν, στο ότι σαφώς πρέπει ο γονιός να δίνει την προσοχή του στο παιδί όταν την χρειάζεται, αλλά πάντα μέσα στα όρια που ο ίδιος έχει θέσει.
