Οι έφηβοι είναι σ' αυτό το περίεργο μεταίχμιο παιδικότητας-ωριμότητας, στο σούρουπο της παιδικής ηλικίας και στην αυγή της ενηλικίωσης. Από μόνη της αυτή η συνθήκη είναι αρκετά περίπλοκη για τον ψυχισμό τους. Στην προσπάθειά μας οι γονείς να συνδεθούμε και να καθοδηγήσουμε -εντάξει, ίσως και λίγο να ελέγξουμε...- λέμε πολλά και διάφορα. Μία συνηθισμένη πρακτική είναι η σύνδεση συμπεριφοράς-ηλικίας.
Σ' ένα παιδί στην εφηβεία ή στην προεφηβεία που φέρεται ή σκέφτεται με απρόσμενη ωριμότητα, εύκολα θα πεις κάτι του στιλ «Πολύ ενήλικο αυτό. Μπράβο!». Όταν αντίθετα θελήσεις να επισημάνεις μια συμπεριφορά που δεν εγκρίνεις θα πεις με αντίστοιχη ευκολία «Μην κάνεις σαν παιδί!».
Αν τα βάλουμε κάτω όμως με λίγη ψυχραιμία, θα δούμε ότι αυτός ο συσχετισμός δεν έχει τα αποτελέσματα που περιμένουμε -να ενθαρρύνουμε και να αποτρέψουμε συμπεριφορές. Αντιθέτως, οι σχετικές με την ηλικία φράσεις μπορεί να κάνουν τους εφήβους αμυντικούς ή να νιώσουν υποτιμημένοι.
Το ζήτημα της ηλικίας είναι ευαίσθητο για τους εφήβους
Ένα παιδί στην εφηβεία βρίσκεται στο στάδιο αναπτυξιακών αλλαγών. Γύρω στην ηλικία των 12 θα αντιληφθεί ότι δεν θα μείνει για πάντα στη γονεϊκή φωλιά. Θ' αρχίσει να φοράει μάσκαρα και κραγιόν ή να αράζει με φίλους σε πάρκα και εμπορικά κέντρα χωρίς επίβλεψη. Ενσυνείδητα ή ασυνείδητα θα αρχίσει να προετοιμάζεται για την ενηλικίωση μέσα από μικρές κατακτήσεις ανεξαρτησίας και θα πάρει πολύ στα σοβαρά αυτές τις κατακτήσεις.
Οι έφηβοι είναι πολύ ευαίσθητοι και βιώνουν κάθε συναίσθημα πολύ έντονα. Πρέπει να προσέχουμε όταν σχολιάζουμε επικριτικά ή κάπως κοροϊδευτικά τις προσπάθειές τους να είναι ή να φανούν μεγαλύτεροι. Ένα τέτοιο σχόλιο ο ίδιος ο έφηβος ίσως το βιώσει ως ταπείνωση.
«Μην κάνεις σαν παιδί!»
Είναι λογικό να επενδύουμε πολλά στη συμπεριφορά των παιδιών μας και να απογοητευόμαστε από ορισμένες αντιδράσεις τους. Το να βλέπεις το παιδί σου να αντιδρά παιδικά και ανώριμα σε δημόσιο χώρο, μπορεί ενστικτωδώς να σε οδηγήσει σε σχόλια του τύπου «Καλά, παιδί είσαι;».
Ένας πανανθρώπινος κανόνας για τους εφήβους όμως είναι ότι απορροφούν τα λόγια των μεγάλων, τα παίρνουν πολύ σοβαρά, επηρεάζονται. Το feedback των μεγάλων είναι κρίσιμης σημασίας γι’ αυτούς -κι ας προσποιούνται για το αντίθετο.
Ένας έφηβος έχει δύο πλευρές: η μία είναι κάπως ανώριμη, παρορμητική και εγωκεντρική. Η άλλη είναι πιο ώριμη, πιο ευσυνείδητη και ενσυναισθητική. Η πλευρά στην οποία απευθυνόμαστε είναι και η πλευρά που θα δούμε απ’ αυτούς.
Λέγοντας σ’ ένα 13χρονο ότι φέρεται σαν μωρό, απευθύνεσαι στην ανώριμη πλευρά του και λογικά αυτή θα σου «επιστρέψει». Αντί να γίνεις επικριτικός, μπορείς να εστιάσεις στην αιτία της ανώριμης συμπεριφοράς λέγοντας κάτι του τύπου «Συνήθως δεν είσαι τόσο ανυπόμονος. Τι έγινε; Είσαι εντάξει;».
Αυτή η προσέγγιση δίνει στο παιδί την ευκαιρία να σκεφτεί λίγο πιο προσεκτικά τη συμπεριφορά του και δίνει ένα παράδειγμα ώριμης διαχείρισης των συναισθημάτων. Το θέμα δεν είναι να αποφύγεις να συγκρουστείς, αλλά να προσπαθήσεις να επισημάνεις ότι κάτι πήγε στραβά σαν σύμμαχος.
«Μπράβο! Τώρα φέρεσαι όντως σαν μεγάλος!»
Επαινώντας έναν έφηβο ή μια έφηβη με φράσεις όπως «Μπράβο, πολύ ενήλικο εκ μέρους σου«, αυτό που κάνεις ουσιαστικά είναι να μετατοπίζεις το ενδιαφέρον σου απ’ το όποιο σωστό πράγμα έκαναν και να λες έμμεσα ότι η πραγματική επιτυχία τους είναι η οιονεί ενήλικη συμπεριφορά. Είναι λιγάκι σαν να υπονοείς ότι δεν είναι κι ό,τι καλύτερο να είσαι έφηβος κι ότι καλό είναι να βιαστεί να μεταπηδήσει στο επόμενο, το εκτιμητέο στάδιο.
Πέφτουμε έτσι στην παγίδα να τα κάνουμε να βιαστούν ακόμα περισσότερο να μεγαλώσουν, αντί να τα αφήσουμε να αγκαλιάσουν το στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Τα κοπλιμέντα μας προσδιορίζουν μ’ έναν τρόπο τους στόχους τους. Και σίγουρα ο στόχος τους δεν θα έπρεπε να είναι να γίνουν όσο πιο γρήγορα μπορούν ενήλικες.
Ας τους δώσουμε χώρο να ανθίσουν με τον δικό τους ρυθμό
Οι σύγχρονοι γονείς τείνουν να εστιάζουν πολύ στην επιτυχία των παιδιών τους. Σε μια κοινωνία ολοένα και πιο ανταγωνιστική είναι εύκολο να ξεχάσεις ότι το παιδί σου είναι μια προσωπικότητα αυτόνομη και ξεχωριστή. Το ζητούμενο είναι να δώσουμε στα παιδιά μας χώρο αλλά και χρόνο να ανθίσουν με τον ρυθμό και τους όρους τους, κάνοντας λάθη και πισωγυρίσματα -όπως ακριβώς κάναμε κι εμείς.
Που δεν μας λες πάντα και εντελώς ενήλικες.
