Κάποια μέρα, πριν από μερικές δεκαετίες η εκπαιδευτικός Έλινορ Γκόλντσμιντ άρχισε να δίνει καλάθια με ακίνδυνα καθημερινά αντικείμενα σε παιδιά και να παρατηρεί πως αλληλεπιδρούν με αυτά, παίζοντας. Με βάση τις παρατηρήσεις της, εισήγαγε τον όρο διερευνητικό παιχνίδι (heuristic play) για να περιγράψει τον τρόπο που τα παιδιά εξερευνούν με τις αισθήσεις τους τα φυσικά χαρακτηριστικά ενός αντικειμένου.
Το διερευνητικό παιχνίδι ξεκινά ενστικτωδώς απ’ τους πρώτους μήνες, όταν το παιδί αγγίζει και γεύεται επιχειρώντας να απαντήσει στην ερώτηση «τι είναι αυτό;» Συνεχίζεται καθώς μεγαλώνει και μεταχειρίζεται με ποικίλους τρόπους τα αντικείμενα, αναζητώντας απάντηση στην ερώτηση «τι μπορώ να κάνω με αυτό;»
Βεβαίως, υπάρχουν πλέον πολλά παιχνίδια που έχουν αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Όμως, η περιέργεια των παιδιών τα οδηγεί συχνά στο να περιεργάζονται αντικείμενα που χρησιμοποιούν και οι μεγάλοι και να επινοούν δικές τους χρήσεις γι’ αυτά. Με λίγα λόγια, ξεκινούν κάτω απ’ τη μύτη μας να εξελίσσονται και να αναπτύσσουν νέες δεξιότητες. Είναι πια κοινή γνώση ότι παίζοντας με κουτάλια, ζυμαρικά, σακούλες, χαρτόνια και μπουκαλάκια:
Εξερευνούν τον κόσμο μόνα τους και μαθαίνουν με τις αισθήσεις
Τα καθημερινά αντικείμενα – που δεν είναι αιχμηρά ή πολύ μικρά – δίνουν την ευκαιρία στα μικρά παιδιά να ακολουθήσουν το ένστικτό τους και να εξερευνήσουν με τις αισθήσεις τους όσα κινούν το ενδιαφέρουν και εγείρουν την περιέργειά τους. Μ’ αυτόν τον τρόπο, μαθαίνουν τον κόσμο μόνα τους, χωρίς καθοδήγηση και, μαζί με τις όλες τις νέες πληροφορίες που ρουφάνε σαν σφουγγάρια, παίρνουν και μια πρώτη γεύση ανεξαρτησίας.
Αντιλαμβάνονται την ποικιλομορφία που υπάρχει γύρω τους
Εκεί που τα περισσότερα παιχνίδια λειτουργούν με τρόπο που καθοδηγεί τις αισθήσεις και περιορίζει την αλλεληπίδραση μέσα στο προκαθορισμένο πλαίσιο, στο ελεύθερο διερευνητικό παιχνίδι οι πιθανότητες είναι απεριόριστες και το αποτέλεσμα αναπάντεχο. Με την ποικολομορφία των φυσικών χαρακτηριστικών τους τα καθημερινά αντικείμενα προσφέρουν πολλές ευκαιρίες – μπορεί να είναι φύλλα, παγάκια, χαρτί και ό,τι άλλο θέλουμε – στα παιδιά να τα περιεργαστούν με όλες τις αισθήσεις τους και να ενθουσιαστούν με τη ανακάλυψή τους.
Αναπτύσσουν βασικές αισθησιοκινητικές δεξιότητες πιο γρήγορα
Με αντικείμενα που βρίσκει μέσα στο σπίτι, ένα παιδί μπορεί να κάνει πάρα πολλά πράγματα με αποτέλεσμα να εξασκεί σιγά σιγά πάρα πολλές από τις βασικές του δεξιότητες. Κοντολογίς, παίζοντας με καθημερινά αντικείμενα κάθε μορφής, το παιδί μαθαίνει να στοιβάζει, να στοιχίζει, να ισορροπεί, να περνά πράγματα σε μια κλωστή, να κυλάει, να οργανώνει σε μοτίβα, να ταιριάζει παρόμοια πράγματα, να παράγει ήχους κλπ.
Ικανοποιούν την έμφυτη ανάγκη τους να ξεπεράσουν τα όρια
Το μικρό ανηψάκι μου μπορεί να έχει ένα κανονικό υπέροχο τρενάκι στην άκρη του δωματίου του, αλλά συχνά προτιμά να φτιάχνει δικά του τρένα με τα παπούτσια των μεγάλων, με τα οποία παίζει πολύ περισσότερο. Είναι σαν να αντιλαμβάνεται τα όρια που του βάζει το πιστό αντίγραφο και θέλει να τα σπάσει δημιουργώντας ένα δικό του παιχνίδι, πιο εύπλαστο και πιο ανοιχτό σε ερμηνεία και χρήσεις. Αυτό είναι που κατευθύνει το ενδιαφέρον των παιδιών προς τα καθημερινά αντικείμενα και μ’ αυτόν τον τρόπο ενεργοποιούν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους.
Και μια δική μας... ανακάλυψη
Το διερευνητικό παιχνίδι είναι ευεργετικό για τα πολύ μικρά παιδιά που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης. Δεν θα ήταν, όμως, τέλειο αν και τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούσαν να κάνουν πολύ περισσότερα πράγματα με αντικείμενα όπως είναι τα ρολά χαρτιού υγείας, οι αυγοθήκες ή τα πλαστικά κυπελάκια που έμειναν απ’ τα τελευταία γενέθλια;
Το Toyi είναι ένα απίθανο κιτ που περιλαμβάνει 7 απλά υλικά (ρόδες, ποδαράκια, χεράκια, μάτια, αρθρώσεις, ραβδάκια και ενώσεις) με τα οποία ένα παιδί μπορεί να μετατρέψει καθημερινά ή άχρηστα αντικείμενα σε μοναδικά παιχνίδια. Δεν υπάρχουν κανόνες ή συγκεκριμένοι τρόποι να τα χρησιμοποιήσει, παρά μόνο εκείνοι που προστάζει η φαντασία του. Έτσι, τα πάντα γίνονται παιχνίδι, ενώ παράλληλα παρατείνεται και ο κύκλος χρήσης αντικειμένων που, αλλιώς, θα κατέληγαν στα σκουπίδια μας.
