Σύμφωνα με τους ψυχαναλυτές, το άγχος πηγάζει από εσωτερικές ανασφάλειες, τις οποίες όλοι λίγο-πολύ έχουμε και πολλές φορές κληροδοτούμε στα παιδιά. Ζητούμενο, λοιπόν, για τους γονείς είναι, όπως μας λέει η παιδοψυχολόγος κ. Μαρία Σαράντη, «να χτίζουν στέρεες ψυχικές δομές, έτσι ώστε το παιδί σε όποια δυσκολία κι αν έχει να αντιμετωπίσει να νιώθει την ασφάλεια ότι μπορεί να τα καταφέρει και πως είναι μόνο θέμα διαχείρισης. Καλά συγκροτημένες ψυχικές δομές οδηγούν σε μειωμένο άγχος κατά την πορεία της ζωής διότι τα παιδιά εμπιστεύονται τον εαυτό τους».
Στρατηγικές αντιμετώπισης άγχους
Πώς θα το καταφέρουν, όμως, αυτό οι γονείς στην πράξη; Ο διδάκτωρ ψυχολογίας και μπαμπάς Daniel B. Peters εξηγεί σε άρθρο του ότι υπάρχουν ορισμένες απλές και αποτελεσματικές στρατηγικές που γονείς και παιδιά μπορούν να ακολουθούν προκειμένου να αντιμετωπίσουν μαζί το άγχος ως ένα «θηρίο»:
Μάθετε στο παιδί τι του συμβαίνει όταν νιώθει άγχος
Όλοι οι άνθρωποι έχουν έμφυτο ένα ένστικτο, το λεγόμενο ανακλαστικό της πάλης ή της φυγής, που τους βοηθά να επιβιώνουν. Στον εγκέφαλό μας υπάρχουν κάτι μικροσκοπικοί νευρώνες (τα αμύγδαλα), τα οποία αποτελούν το κέντρο του φόβου, το οποίο συνδέεται με μικρότερους νευρώνες που διατρέχουν όλο το σώμα μας. Όταν αισθανόμαστε άγχος ή φόβο το κέντρο αυτό στέλνει αδρεναλίνη σε όλο το σώμα, η οποία μας δίνει τη δυνατότητα είτε να τρέξουμε γρήγορα είτε να παλέψουμε, με μοναδικό στόχο την επιβίωση.
Πώς αντιδρά το σώμα στο άγχος
Όταν τα αμύγδαλα ενεργοποιούνται, συμπτώματα άγχους και φόβους εκδηλώνονται σε όλο το σώμα, και ιδιαίτερα στο κεφάλι, το στήθος, το στομάχι και τον λαιμό. Αυτό συμβαίνει επειδή η καρδιά αναγκάζεται να χτυπά πολύ πιο γρήγορα, για να παρέχει περισσότερο αίμα από τον εγκέφαλο και το στομάχι στα πόδια και τα χέρια, προκειμένου το άτομο να μπορέσει είτε να τρέξει είτε να παλέψει. Το αίμα, λοιπόν, που φεύγει από το κεφάλι και το στομάχι προκαλεί πονοκεφάλους ή πόνους στο στομάχι ή και ναυτία. Τα πιο κοινά συμπτώματα του άγχους.
Προσωποποιήστε το πρόβλημα
Παρουσιάστε, λοιπόν, στο παιδί το άγχος ως είναι ένα θηρίο που προκαλεί ανησυχητικές ή τρομακτικές σκέψεις και σκοπός του είναι να αποτρέψει το παιδί από να χαρεί τη ζωή. Και παροτρύνετέ το να συμμαχήσει μαζί σας, ή με άλλα κοντινά του άτομα, προκειμένου να αποδυναμώσει το άγχος και σταδιακά να το διώξει.
Κάντε μία Λίστα Άγχους
Κάντε μαζί με το παιδί μία λίστα με όλα αυτά που του προκαλούν άγχος. Στο θηρίο αυτό δεν αρέσει όταν συζητούν για αυτό ή για το πώς επιτίθεται, άρα καταγράφοντας τα χαρακτηριστικά του αυτόματα το αποδυναμώνετε. Αφού κάνετε τη λίστα, βάλτε πάνω-πάνω αυτά που αγχώνουν το παιδί περισσότερο και κάτω-κάτω αυτά που το αγχώνουν λιγότερο.
Φτιάξτε μία σκάλα επιτυχίας
Επιλέξτε με το παιδί μία αιτία άγχους από τη λίστα και, αποδομώντας την, φτιάξτε μία σκάλα επιτυχούς αντιμετώπισής της. Για παράδειγμα, αν το παιδί αγχώνεται με το κολύμπι, «σπάστε» το άγχος του σε μέρη ρωτώντας το τι είναι αυτό που το φοβίζει, να κοιτάζει τη θάλασσα; Να βάζει τα πόδια του σε αυτή; Η σκέψη ότι δεν κολυμπά καλά; Έτσι, βήμα-βήμα θα φτάσετε στην πηγή του φόβου και θα τον πολεμήσετε πιο αποτελεσματικά.
Αναγνωρίστε τις αγχωτικές σκέψεις
Τι είναι αυτό που λέει στο παιδί το θηρίο του άγχους και το κάνει να αγχώνεται; Για παράδειγμα, αν το παιδί αγχώνεται με τη σκέψη «θα μείνω μόνος μου», τι του λέει το θηρίο; Ότι θα μείνει μόνο του στο σπίτι ή στο σχολείο; Ότι θα πάθει κάποιο κακό; Ξεσκεπάστε τους βαθύτερους φόβους και τα άγχη του παιδιού και ξεγυμνώστε το θηρίο.
Αλλάξτε τις «κακές» σκέψεις σε «καλές»
Δίπλα στην κάθε αιτία άγχους της λίστας σας, και δίπλα σε αυτά που λέει το θηρίο για την κάθε αιτία, καταγράψτε μαζί με το παιδί νέες σκέψεις, που να είναι πιο υγιείς και ρεαλιστικές. Για παράδειγμα, ρωτήστε το παιδί «τι σκέφτεσαι όταν αγχώνεσαι για το ότι θα μείνεις μόνος σου;» και «τι διαφορετικό θα μπορούσες να σκεφτείς;». Έτσι, η σκέψη «θα μείνω μόνος μου στο σχολείο» μπορεί να μεταβληθεί σε «δεν έχω μείνει ποτέ μόνος μου» και το «θα μου συμβεί κάτι κακό» μπορεί να μεταβληθεί σε «είμαι μεγάλο παιδί και μπορώ να φροντίσω τον εαυτό μου».
Εξάσκηση!
Δοκιμάστε όσο πιο συχνά μπορείτε να κάνετε με τα παιδιά ασκήσεις-δραστηριότητες που πολεμούν το θηρίο του άγχους. Για παράδειγμα, αν στη λίστα άγχους υπάρχει το «φοβάμαι στα σκυλιά», μπορείτε να πάρετε ένα βιβλίο για σκυλιά και να το διαβάζετε με το παιδί ξανά και ξανά μέχρι να σταματήσουν να το φοβίζουν οι εικόνες του βιβλίου και μέχρι να το βαρεθεί. Έχετε ήδη ανέβει ένα σκαλί στη σκάλα της επιτυχίας. Το επόμενο μπορεί να είναι να περάσετε μπροστά από ένα σπίτι που έχει σκύλο στην αυλή του και να αφήσετε το παιδί να το παρατηρήσει. Κάποιες φορές το παιδί μπορεί να φτάσει στην κορυφή της σκάλας πολύ γρήγορα και άλλες πολύ αργά. Σε κάθε περίπτωση, μη σταματάτε την εξάσκηση μέχρι να καταφέρει να ξεπεράσει τα άγχη του.
Οπλοστάσιο κατά του θηρίου
Δημιουργήστε με το παιδί ένα οπλοστάσιο με όπλα που μπορούν να πολεμούν το θηρίο του άγχους άμεσα τη στιγμή που επιτίθεται. Αυτό μπορεί να αποτελείται από στρατηγικές όπως βαθιές αναπνοές, προσδιορισμός του άγχους ως σωματικό σύμπτωμα (δηλαδή να καταλαβαίνει το παιδί σε ποιο σημείο του σώματος «χτυπά» το θηρίο), και μία λίστα με φράσεις και ερωτήσεις που θα διώξουν το θηρίο, όπως «είναι αλήθεια αυτό που με αγχώνει;», «μπορώ να το κάνω!», «και τι έγινε;», «φύγε κακό θηρίο!». Μπορείτε, επίσης, να μάθετε στο παιδί να αποσπά την προσοχή του με άλλα πράγματα, όταν μία κατάσταση το αγχώνει, αλλά και να συμμετέχει σε δραστηριότητες που το βοηθούν να χαλαρώνει.
Μην παραιτήστε!
Το θηρίο του άγχους δεν το βάζει κάτω εύκολα. Έτσι, χρειάζεται και από εσάς μπόλικο κουράγιο και επιμονή για να το νικήσετε. Πείτε στο παιδί ότι έχει τόσα ταλέντα και τόσες χαρούμενες στιγμές για να ζήσει που κανένα θηρίο δεν είναι ικανό να το εμποδίσει. Τονίστε του ότι δεν εγκαταλείπουμε ποτέ τη μάχη εναντίον του και διαβεβαιώστε το παιδί ότι οπωσδήποτε θα κερδίσει στο τέλος!
