Η κρυοσυντήρηση ωαρίων υλοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ιαπωνία, ενώ τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια εφαρμόζεται και στην Ελλάδα, δίνοντας τη δυνατότητα σε γυναίκες να καταψύχουν τα ωάρια τους, να τα αποψύχουν και να τα γονιμοποιούν όταν επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί. Η δε κατάψυξη σπέρματος πραγματοποιείται εδώ και πολλά χρόνια, όπως άλλωστε και η κατάψυξη εμβρύων, δηλαδή γονιμοποιημένων ωαρίων.
Ο Μαιευτήρας - Γυναικολόγος του Κέντρου Εξωσωματικής Γονιμοποίησης Πειραιώς "Μίτωση" Δρ. Θεοδόσης Αρκουλής, απαντά σε όσα θέλετε να ξέρετε για τις συγκεκριμένες μεθόδους.
Σε ποιους απευθύνεται η κρυοσυντήρηση ωαρίων και σπέρματος;
Στις μέρες μας ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπο με την πραγματικότητα του καρκίνου. Το ποσοστό δε των ενηλίκων ασθενών κάτω των 40 ετών αλλά και των εφήβων δυστυχώς αυξάνεται ραγδαία. Δεδομένου του ότι αναφερόμαστε σε ηλικίες που βρίσκονται στην αναπαραγωγική τους φάση, το πρόβλημα που προκύπτει είναι μεγάλο.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση της οποιασδήποτε μορφής κακοήθειας περιλαμβάνει τη χημειοθεραπεία ή/και την ακτινοθεραπεία, οι οποίες καταστρέφουν τους αναπαραγωγικούς ιστούς και στα δύο φύλα (ωοθηκικός –ορχικός) με αποτέλεσμα την απώλεια της αναπαραγωγικής ικανότητας μετά το πέρας της θεραπείας και την πλήρη ίασή τους.
Ενώ στους άνδρες η λύση του προβλήματος είναι απλή, με την κατάψυξη σπέρματος πριν να υποβληθούν σε θεραπεία για καρκίνο, στις γυναίκες η διατήρηση της γονιμότητας αποτελεί πιο πολύπλοκο πρόβλημα. Μέχρι πρόσφατα η μοναδική ελπίδα που απέμενε σε τέτοιες περιπτώσεις, για τεκνοποίηση στο μέλλον ήταν η δωρεά ωαρίων.
Τα τελευταία χρόνια, με την τεχνική της κρυοδιατήρησης ωαρίων έχουν δοθεί νέες ελπίδες για τη διατήρηση της γονιμότητας σε ασθενείς αναπαραγωγικής ηλικίας που δεν έχουν προλάβει να τεκνοποιήσουν.
Η βασική κατηγορία ασθενών στους οποίους προτείνεται κρυοδιατήρηση των γαμετών τους, λοιπόν, είναι αυτοί που έχουν κακοήθειες.
Όσον αφορά την κρυοδιατήρηση σπέρματος, άλλη μια βασική κατηγορία ανδρών στους οποίους προτείνεται είναι αυτοί που πρόκειται να υποβληθούν σε επέμβαση κοίλης – κηρσοκήλης. Οι επεμβάσεις αυτές επηρεάζουν την ικανότητα παραγωγής σπέρματος σε μεγάλο βαθμό οπότε απαιτείται πλέον η κρυοσυντήρηση ικανής ποσότητας σπέρματος από πριν ώστε να μην απειληθεί η γονιμότητα του ανδρός.
Τέλος στις γυναίκες η κρυοδιατήρηση ωαρίων προτείνεται σε περιπτώσεις όπου είτε λόγω καριέρας είτε λόγω απουσίας του κατάλληλου συντρόφου, μια γυναίκα βλέπει ότι καθυστερεί να γονιμοποιήσει. Επειδή στις γυναίκες, εν αντιθέσει με τους άντρες η ποιότητα των ωαρίων και η γονιμότητα συνολικά μειώνεται εκθετικά από μια ηλικία και μετά, με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να τη διαφυλάξουμε σε ένα βαθμό.
Πώς γίνεται η κατάψυξη ωαρίων και σπέρματος και πώς η απόψυξη;
Το ωάριο είναι το μεγαλύτερο κύτταρο στο ανθρώπινο σώμα, και περιέχει μεγάλη ποσότητα νερού. Όταν το ωάριο καταψύχεται, οι κρύσταλλοι πάγου που σχηματίζονται μπορεί να καταστρέψουν την ακεραιότητα του κυττάρου. Για να αποφευχθεί αυτό, τα ωάρια πρέπει να είναι αφυδατωμένα, πριν από την κατάψυξη.
Το νερό στη συνέχεια αντικαθίσταται από μία ειδική κρυοπροστατευτική ουσία που αναστέλλει το σχηματισμό κρυστάλλων πάγου.
Τα ωάρια καταψύχονται είτε με τη μέθοδο Ελεγχόμενης Ποσόστωσης και Αργής Ψύξης (Slow Freezing) είτε με μια νεότερη τεχνική γνωστή ως Υαλοποίηση (Vitrification). Η αργή ψύξη είναι η πιο διαδεδομένη τεχνική για τα έμβρυα. Η Υαλοποίηση είναι μια νέα ταχεία διαδικασία ψύξης στην οποία χρησιμοποιείται υψηλή συγκέντρωση κρυοπροστατευτικής ουσίας. Το αποτέλεσμα είναι ένα συμπαγές σαν γυαλί κύτταρο, χωρίς παγοκρυστάλλους το οποίο μπορεί να φυλαχθεί έως και 5 χρόνια σε υγρό άζωτο στους - 196οC.
Όταν αποφασιστεί να χρησιμοποιηθεί αποψύχεται ταχέως και επανακτά τον όγκο του και τη ζωτικότητά του.
Το σπέρμα μπορεί να κρυοσυντηρηθεί με ειδική διαδικασία και με χρήση κατάλληλων υλικών και να διατηρηθεί εντός δοχείων που περιέχουν υγρό άζωτο στους - 196οC. Τα σπερματοζωάρια μπορούν να παραμείνουν στην κατάσταση αυτή χωρίς να χάσουν τη ζωτικότητά τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με τον τρόπο αυτό το σπέρμα μπορεί σε κατοπινή ημερομηνία από την ημέρα που λήφθηκε να αποψυχθεί και να χρησιμοποιηθεί για γονιμοποίηση. Να σημειωθεί ότι επιβάλλεται αποχή από κάθε σεξουαλική δραστηριότητα 2 με 5 μέρες προτού τη λήψη και κρυοσυντήρηση του σπέρματος καθώς επίσης και έλεγχος για AIDS και ηπατίτιδες B και C.
Πόσα χρόνια μπορούν να συντηρηθούν;
Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, η διάρκεια της κρυοσυντήρησης ωαρίων δεν μπορεί να υπερβεί τα 5 έτη, με δυνατότητα παράτασης κατόπιν έγκρισης από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Η κρυοσυντήρηση σπέρματος γίνεται αρχικά για 2 έτη και με ανανεώσεις μπορούμε να καλύψουμε αντίστοιχα μια πενταετία.
Τι γίνεται με την κατάψυξη εμβρύων;
Τα υπεράριθμα έμβρυα ενός κύκλου εξωσωματικής που δεν θα χρησιμοποιηθούν για την εμβρυομεταφορά μπορούν να κρυοσυντηρηθούν και να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η κρυοσυντήρηση εμβρύων εξυπηρετεί σε περιπτώσεις που τυχόν αποτύχει η προσπάθεια εξωσωματικής που έγινε με τα φρέσκα έμβρυα, ή σε περιπτώσεις που το ζευγάρι αποφασίσει να αποκτήσει περισσότερα παιδιά.
Τα ποσοστά επιτυχίας είναι περίπου τα ίδια με των περιπτώσεων που έχουν χρησιμοποιηθεί φρέσκα έμβρυα, ενώ έρευνες έχουν δείξει ότι η μέθοδος της κρυοσυντήρησης είναι ασφαλής και δεν επηρεάζει τη ποιότητα των εμβρύων. Τα έμβρυα όπως και το σπέρμα καταψύχονται με τη χρήση ειδικών καλλιεργητικών και διατηρούνται μέσα σε υγρό άζωτο στους -196οC.
Υπάρχουν κίνδυνοι;
Δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος από την κατάψυξη – απόψυξη είτε ωαρίων-σπερματοζωαρίων είτε εμβρύων.
Ποια είναι τα ποσοστά επιτυχίας;
Για το σπέρμα τα πράγματα είναι πολύ αποτελεσματικά. Είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά κύτταρα και, κυρίως, ο μεγάλος τους αριθμός είναι το πιο καθησυχαστικό στοιχείο, διότι δεν έχουμε ιδιαίτερα μεγάλες απώλειες κατά την απόψυξη.
Τα ωάρια των γυναικών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στον κύκλο κατάψυξης-απόψυξης, γι'αυτό και η εξέλιξη της μεθόδου κρυοσυντήρησης ωαρίων ήταν αργή σε σχέση με την κρυοσυντήρηση σπερματοζωαρίων και εμβρύων.
Σε κάθε περίπτωση το αν θα έχει επιτυχία ο κύκλος εξωσωματικής που θα ακολουθήσει την απόψυξη των ωαρίων ή σπερματοζωαρίων αντίστοιχα είναι κάτι που εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και κυρίως από την κατάσταση της γονιμότητας του έτερου συντρόφου.
Πού γίνεται η κρυοσυντήρηση και πόσο κοστίζει;
Η διαδικασία λήψης των ωαρίων-σπερματοζωαρίων αντίστοιχα, η κατάψυξη, η απόψυξη και ο κύκλος εξωσωματικής γίνονται στο επιλεγμένο από τον ασθενή κέντρο εξωσωματικής. Το κόστος είναι κάτι που ποικίλλει και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Στην περίπτωση της γυναίκας για παράδειγμα, εξαρτάται αρκετά και από το πρωτόκολλο φαρμάκων που θα ακολουθήσει. Ενδεικτικά, το κόστος της μεθόδου ξεκινά από 1.200 ευρώ.