Ανέκαθεν τα κορίτσια ήταν πιο αυτάρεσκα από τα αγόρια, νοιάζονταν για την εμφάνισή τους και φρόντιζαν για αυτήν. Ποια γυναίκα δεν είχε δοκιμάσει τις γόβες ή τα φορέματα της μαμάς της όταν ήταν μικρή; Όταν, όμως, οκτάχρονα κορίτσια φτάνουν να περνούν 2 ώρες μπροστά στον καθρέφτη χτενίζοντας τα μαλλιά τους ή βγάζοντας τον εαυτό τους φωτογραφίες... κάτι δεν πάει καλά. Ή μήπως είναι φυσιολογικό, δεδομένων των καιρών;
Συζητήσαμε το θέμα του ναρκισσισμού στα παιδιά με την ψυχολόγο κ. Λαμπρινή Καλαντζή, η οποία δίνει συμβουλές στους γονείς για το πώς να διαχειριστούν τέτοιες συμπεριφορές και προωθήσουν στα παιδιά πιο φυσικά πρότυπα.
Εγωκεντρισμός παρά ναρκισσισμός σε νήπια και παιδιά
Όπως εξηγεί η ψυχολόγος, από την πρώτη στιγμή της ζωής του και τουλάχιστον για τους πρώτους μήνες το βρέφος συμπεριφέρεται εγωκεντρικά αγνοώντας τα συναισθήματα των άλλων, ακόμη και σημαντικών του προσώπων, αφού δεν είναι ακόμη σε θέση να ξεχωρίσει τον εαυτό του από τους άλλους ανθρώπους, επομένως δεν δύναται να τους καταλάβει.
Ο εγωκεντρικός τρόπος σκέψης περιλαμβάνει την πεποίθηση του βρέφους πως ο κόσμος είναι όπως ακριβώς τον αντιλαμβάνεται το ίδιο , μέσα από την δική του σκοπιά, άρα έχει ως επίκεντρο τον εαυτό του. Ενδιαφέρεται και επιθυμεί την κάλυψη των βασικών αναγκών του, ενώ δεν φαντάζεται την πληθώρα των σκέψεων, αισθημάτων και συμπεριφορών που λαμβάνουν χώρα από τους άλλους και πραγματοποιούνται έξω από αυτό.
Αργότερα, στην έναρξη της νηπιακής ηλικίας (2 ετών), το μικρό παιδί φαίνεται πως στηρίζεται πολύ περισσότερο στην εξωτερική πραγματικότητα, αν και πιστεύει ακόμα ότι οι άλλοι βλέπουν ό,τι ακριβώς και το ίδιο. Πιο συγκεκριμένα, παιδιά νηπιακής ηλικίας δυσκολεύονται να σκεφτούν ή να φανταστούν πώς φαίνονται τα πράγματα από άλλη σκοπιά ή διαφορετική οπτική των άλλων ανθρώπων.
Με την πάροδο των χρόνων καθώς το μικρό παιδί φτάνει στα όρια της μέσης παιδικής ηλικίας, καλείται να προβεί στην συγκρότηση της ταυτότητας του, συνεπώς συνδιαλέγεται ανοιχτά πλέον με άλλα άτομα προκειμένου να κατανοήσει εις βάθος και ολοκληρωμένα τον εαυτό του.
Ο ρόλος της τηλεόρασης και οι γονείς ως πρότυπα
Σπουδαίο ρόλο, συνεχίζει η κ. Καλαντζή έχει επιτελέσει βέβαια η υπερβολική χρήση της τηλεόρασης σε τέτοιες μικρές ηλικίες καθώς και οι μηχανισμοί της μίμησης και της ταύτισης που διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στην εικόνα του εαυτού του παιδιού. Για να καταστεί πιο κατανοητό αυτό, αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες και την αρνητική επιρροή που προβάλλονται πολλές φορές από διάφορα προγράμματα της τηλεόρασης. Από εκεί απορρέει η ταύτιση με διάφορους ήρωες, πρωταγωνιστές ή « σταρ» της τηλεόρασης εκ μέρους των παιδιών που βαθμιαία τα ωθεί να ντύνονται και να συμπεριφέρονται όπως τα «είδωλα» τους.
Ακρογωνιαίο λίθο, ωστόσο, αποτελεί η στάση και θέση των γονέων ως προς αυτά τα ζητήματα, αφού η πρωτογενής ταύτιση και αργότερα μίμηση συμβαίνει προς τα πρόσωπα τους, επομένως εύκολα κατανοούμε πως το παράδειγμα των γονέων, οι αρχές, οι αξίες και τα ιδανικά τους, αντικατοπτρίζουν τον τρόπο που επιθυμούν να αναθρέψουν και να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους.
Το αποτέλεσμα, ωστόσο, της αυξημένης επικέντρωσης και ενασχόλησης με την εξωτερική εμφάνιση από την παιδική ηλικία, μπορεί να είναι η απομάκρυνση από την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και η επένδυση σε ανθρώπινες σχέσεις. Εδώ είναι που οι γονείς πρέπει να τονίσουν τη σημαντικότητα της εκπαίδευσης, της πνευματικής καλλιέργειας, της ενασχόλησης με δραστηριότητες και την ενίσχυση της κοινωνικοποίησης των παιδιών.
Ο ναρκισσισμός στην εφηβεία
Η έναρξη της εφηβείας, εξηγεί η κ. Καλαντζή, σηματοδοτεί την είσοδο σε μια νέα φάση ζωής, γεμάτη σωματικές αλλαγές και ψυχολογικές αναταράξεις που οδηγούν σε νέους μετασχηματισμούς τόσο στον τρόπο σκέψης όσο και στον τρόπο συμπεριφοράς των εφήβων.
Αυτό σημαίνει πως ο έφηβος κυριεύεται από πρωτόγνωρα γι' αυτόν συναισθήματα (αγωνία, φόβοι, ανησυχίες ), τα οποία καλείται να διαχειριστεί και να αξιοποιήσει με κάποιον τρόπο υπέρ του. Επιπλέον, η σχέση με το άλλο φύλο καθώς και η εικόνα που έχουν οι άλλοι για τον έφηβο φαίνεται πως βρίσκονται τώρα πια στον πόλο ενδιαφέροντός του.
Έτσι, ο έφηβος ενδιαφέρεται όλο και πιο πολύ για την εξωτερική του εμφάνιση, αν και κατά πόσο γίνεται αποδεκτός από τους άλλους και ιδίως από συνομηλίκους, με τους οποίους επιθυμεί να σχετιστεί προκειμένου να προβεί στην κατανόηση του εαυτού του, να μοιραστεί σκέψεις και αισθήματα, να βιώσει το αίσθημα του «ανήκειν» που θεμελιώνεται σε αυτήν την ηλικιακή περίοδο.
Έτσι, παρατηρώντας έναν έφηβο, βλέπει κανείς τις αλλαγές που συμβαίνουν τόσο στον σωματότυπο όσο και τις συναισθηματικές μεταπτώσεις που υπόκειται καθώς παρακολουθεί τον εαυτό του να αλλάζει, προβληματίζεται για αυτές τις μεταβολές αλλά εν τέλει αρέσκεται να περιποιείται τον εαυτό του, να εντυπωσιάζει, να έλκει και να έλκεται, να μιμείται, να ρισκάρει, να δοκιμάζει.
Επομένως, τότε ξεκινά μια τελείως διαφορετική ηλικιακή περίοδος όπου σημάδια ή τάσεις ναρκισσισμού είναι πιο έντονες παρά ποτέ.
Έμφαση στην συλλογικότητα και όχι στο «εγώ»
Αν και οι εποχές αλλάζουν, κάποια στερεότυπα από παλιά κατάλοιπα της κοινωνίας συνεχίζουν να διατηρούν τις γερές τους βάσεις. Έτσι, παρατηρεί κανείς νεαρά κορίτσια να ασχολούνται υπερβολικά με την εξωτερική τους εμφάνιση σε βαθμό που τους δημιουργεί άγχος και αγωνία να αλλάξουν, ενσωματώνοντας τεχνητά προϊόντα και καλλυντικά στο σώμα τους. Και παρόλο που η ενασχόληση με την γυμναστική, για καλύτερη φυσική κατάσταση, ή η συνολική φροντίδα του εαυτού ωφελούν τον κάθε έναν, συχνά η τόση αφοσίωση σε αυτόν τον τομέα παίρνει ακραίες διαστάσεις. Φτάνουν, λοιπόν, πολλές έφηβες ακόμα και να αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά τους με παρεμβάσεις που τελικά όχι μόνο δεν βελτιώνουν αλλά παραλλάσουν την φυσική ομορφιά τους.
Πώς μπορεί ο γονιός να βοηθήσει αυτά τα παιδιά να ξεφύγουν από αυτή την άσκοπη αγωνία; Η κ. Καλαντζή απαντά πως «στην αρχή της ζωής του παιδιού, ο γονιός θα πρέπει να του δείξει τα βήματα και να το εμπνεύσει ώστε να χτίσει στην πορεία την προσωπικότητά του με βάσεις τις αρετές της ενσυναίσθησης, της κατανόησης και στήριξης των άλλων, αλλά και της αλληλεγγύης. Η ενίσχυση ενός ατέρμονου ναρκισσισμού μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια ζωής».
Και συνεχίζει: «οι γονείς καλό είναι να διατηρούν ένα μέτρο στα όμορφα σχόλια για το παιδί τους ώστε να ενισχύουν μεν την καλή εικόνα του παιδιού για τον εαυτό του και την αυτοεκτίμησή, χωρίς όμως να το παρακάνουν, ώστε να αποφύγουν την ανάπτυξη της υπερβολικής αυταρέσκειας του παιδιού. Πιο πρακτικά, οι γονείς που παρατηρούν την παραπάνω συμπεριφορά στο παιδί τους, μπορούν με τον τρόπο τους να δείξουν πόσο ανοιχτοί και πρόθυμοι είναι να συζητήσουν ζητήματα ταυτότητας και εικόνας εαυτού με το παιδί τους σε οποιαδήποτε ηλικία. Είναι σημαντικό αυτό για να καταλάβουν από που προέρχεται αυτή η 'λατρεία' του ειδώλου του παιδιού. Μήπως, για παράδειγμα, έχει επηρεαστεί από κάποια φίλη που φροντίζει παραπάνω τον εαυτό της ή μήπως προβληματίζεται για την δική της εμφάνιση αν αρέσει και πόσο στους άλλους; Θέματα όπως αυτά απασχολούν πολύ ήδη από την παιδική ηλικία και κορυφώνονται στην εφηβεία».
Συμπερασματικά, η διαπαιδαγώγηση που η ψυχολόγος συνιστά στους γονείς να ακολουθήσουν είναι αυτή που θα στοχεύει στην ανάδυση και ενίσχυση όλων των δυνατών σημείων του παιδιού. «Επιθυμούμε οι γονείς να μιλούν ωραία στο παιδί τους, να το ενισχύουν συναισθηματικά και ψυχολογικά, γνωρίζοντας, όμως, το όριο που πρέπει να αγγίξουν ώστε το παιδί να μην εστιάσει εκεί», καταλήγει η ειδικός. Είναι σκόπιμο η ανατροφή του παιδιού να έχει σκοπό την εκμάθηση της φροντίδας και περιποίησης του εαυτού που θα δείχνει υγιής και φυσικός, παρά παραλλαγμένος και «ψεύτικος».