Το συναίσθημα του άγχους είναι από τα πλέον συνήθη ανθρώπινα συναισθήματα. Αποτελεί σινιάλο -ένα προειδοποιητικό σημάδι- που χωρίς αυτό δεν θα ήταν δυνατή καμία εξέλιξη της ανθρώπινης ζωής, καθώς είναι η απάντηση του ανθρώπινου οργανισμού στον κίνδυνο και στην απειλή. Όταν οι πρόγονοί μας ζούσαν στις σπηλιές και έρχονταν αντιμέτωποι με κάποιον κίνδυνο, ήταν απολύτως ζωτικό να διαθέτουν ένα μηχανισμό που να τους βοηθά να αντιδράσουν πολύ γρήγορα. Ακόμη και σήμερα, αυτός ο μηχανισμός είναι απαραίτητος. Φανταστείτε ότι διασχίζετε ένα δρόμο και ξαφνικά βλέπετε ένα αυτοκίνητο να έρχεται καταπάνω σας. Αν δε νιώσετε καμία ανησυχία, θα σκοτωθείτε. Το πιθανότερο, όμως, είναι να ενεργοποιηθεί αυτός ο μηχανισμός και να τρέξετε για να σωθείτε. Άρα, η ύπαρξη του άγχους είναι προστατευτική.
Θα ήταν παράλογο να μας είχε προικοδοτήσει η φύση με έναν μηχανισμό που θα μας έβλαπτε στην προσπάθειά του να μας βοηθήσει.
Στόχος δεν είναι να αποφύγουμε το άγχος, αλλά να προσδιορίσουμε μέχρι ποιο βαθμό είναι ανεκτό για τον καθέναν, ώστε να είναι ωφέλιμη κινητήριος δύναμη. Μας βοηθά να λειτουργούμε με τη μέγιστη δυνατή απόδοση. Όσο, όμως, ανεβαίνει το επίπεδο του άγχους, μειώνεται η απόδοση. Αυτοί που βρίσκουν το ιδανικό επίπεδο άγχους για τον εαυτό τους και το αντιμετωπίζουν με επιτυχία, αποδέχονται τις προκλήσεις της ζωής χωρίς να υποφέρουν.
Διαφορετικές αντιδράσεις
Κατά την ανάπτυξή του, κάθε άνθρωπος δημιουργεί αντιστάσεις και δυνατότητες αντοχής απέναντι σε αγχογόνες καταστάσεις της ζωής, δηλαδή αναπτύσσει μηχανισμούς για να μπορέσει να ξεπεράσει αυτές τις καταστάσεις. Με άλλα λόγια «υποχρεώνεται» να δημιουργήσει τους κατάλληλους ψυχικούς μηχανισμούς για την αντιμετώπιση του άγχους.
Κάθε άνθρωπος, όμως, αντιλαμβάνεται τις καταστάσεις με διαφορετικό τρόπο και αντιδρά εξίσου διαφορετικά σ’ αυτές. Ανάλογα με τις προηγούμενες εμπειρίες του, κινητοποιούνται βιώματα του παρελθόντος και σχηματίζει, βάσει αυτών, θετικές ή αρνητικές προσδοκίες για το τι πρόκειται να συμβεί. Επίσης, το πώς αξιολογεί ο καθένας τον εαυτό του, έχει σχέση με τις δυνατότητές του για το «ξεπέρασμα» των δυσάρεστων και αγχογόνων καταστάσεων. Ανάλογα με τις δυνατότητες που διαθέτει, μπορεί να αισθανθεί σίγουρος και ασφαλής ή αδύναμος και ανίκανος να χειριστεί μια κατάσταση.
Δηλαδή εξαρτάται από τη σύγκριση των δικών του δυνάμεων απέναντι σε έναν πραγματικό ή φανταστικό κίνδυνο.
Πώς εκδηλώνεται
Αυτοί που έχουν άγχος συνήθως το περιγράφουν ως αίσθημα ανασφάλειας, ανησυχούν υπερβολικά για τα πάντα, αισθάνονται εγκλωβισμένοι, φοβούνται ότι θα αρρωστήσουν ή θα πεθάνουν ή ότι τρελαίνονται.
Εκδηλώνεται με ταχυκαρδία, εφιδρώσεις, ζαλάδες, τάση για έμετο, κόμπο στο λαιμό, διάρροια ή συχνοουρία κ.ά. Κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στο άγχος: άλλος αντιδρά με πονοκεφάλους, άλλος με ταχυκαρδία, άλλος με σφίξιμο στο στομάχι, ανάλογα με τους υποκειμενικούς βιολογικούς προδιαθεσικούς παράγοντες.
Μπορεί, επίσης, ως αποτέλεσμα μεγάλου άγχους να παρουσιαστεί δυσκολία συγκέντρωσης της σκέψης και της προσοχής ή ακόμα και περιορισμός της καθαρής σκέψης και βούλησης.
Πώς μας επηρεάζει η κρίση
Η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων στη χώρα μας δημιουργεί σε κάθε άνθρωπο συναισθήματα αβεβαιότητας και φόβου για το αύριο. Αισθανόμαστε ότι απειλείται η επιβίωσή μας και η επιβίωση των παιδιών μας. Είναι μια κατάσταση που δεν μπορούμε να ελέγξουμε και αυτό μεγεθύνει το άγχος ακόμα περισσότερο.
Άλλοι μπορεί να χρειαστεί να εργαστούν περισσότερο, άλλοι να βρεθούν αντιμέτωποι με μια απόλυση. Σε αυτήν την περίπτωση, εκτός από τα οικονομικά προβλήματα θα βιώσουν και απώλεια της επαγγελματικής τους ταυτότητας, με σημαντικές επιπτώσεις στον ψυχισμό τους. Υπάρχει ο κίνδυνος να γίνει κατάχρηση ουσιών για να κατευναστεί το άγχος και η κατάθλιψη.
Χρειάζεται ενεργητική αντιμετώπιση της κατάστασης. Θα πρέπει να προσανατολιστεί κανείς προς μια αλλαγή της επαγγελματικής δραστηριότητας ή προς εναλλακτικές μορφές εργασίας.
Διαχειριστείτε το άγχος σας
1. Σκεφτείτε από πού μπορεί να προέρχεται. Δηλαδή εξετάστε κατά πόσο η κατάσταση που σας απασχολεί είναι τόσο αρνητική όσο νομίζετε ή εάν ευθύνονται εμπειρίες του παρελθόντος.
2. Καταγράψτε τα γεγονότα που σας δημιουργούν άγχος.
3. Ιεραρχήστε τα.
4. Βάλτε εφικτούς στόχους, αρχίζοντας από τα εύκολα.
5. Σκεφτείτε θετικά.
6. Μη βλέπετε τα πράγματα «άσπρα ή μαύρα».
7. Μη γενικεύετε αν κάτι πάει στραβά, δεν καταστράφηκαν τα πάντα.
8. Προγραμματίστε το χρόνο σας, τις δραστηριότητές σας, τις προτεραιότητές σας.
9. Θέστε τα όριά σας, μη δεσμεύεστε για πράγματα που δεν μπορείτε ή δεν προλαβαίνετε να κάνετε.
10. Διεκδικήστε τα δικά σας δικαιώματα, τις ανάγκες σας, τις επιθυμίες σας.
11. Αποσπάστε την προσοχή σας με κάτι άλλο (άσκηση, χόμπι).
12. Μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από έναν ειδικό της ψυχικής υγείας, εάν νιώσετε ότι βρίσκεστε σε αδιέξοδο.
Αντιμετωπίστε το άγχος
1. Δεχτείτε ότι δεν εξαρτώνται όλα από εσάς, αναγνωρίζοντας τις δυνατότητές σας.
2. Εστιάστε στα δυνατά σας σημεία.
3. Αποφύγετε τη σκληρή κριτική στον εαυτό σας.
4. Συμμετέχετε σε ευχάριστες δραστηριότητες.
5. Διαχειριστείτε το θυμό σας και μην ξεσπάτε στην οικογένειά σας.
6. Μοιραστείτε τα προβλήματά σας.
7. Πάρτε μέρος σε κοινωνικές δραστηριότητες ή σε εθελοντική εργασία.
8. Αφιερώστε περισσότερο χρόνο στο/στη σύντροφο ή στα παιδιά σας.
9. Μην αισθάνεστε θύμα.
10. Σκεφτείτε ότι είναι μια πρόκληση και ότι «ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται».
(*) Η Αννίνα Κουλουβάτου είναι Αναπτυξιακή-Κλινική Ψυχολόγος του Νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ.