Τι είναι η αποσχολειοποίηση
Κατ’ αρχάς, η αποσχολειοποίηση (unschooling) δεν πρέπει να συγχέεται με την κατ’ οίκον εκπαίδευση (homeschooling), όπου ο γονιός αναλαμβάνει τον ρόλο του σχολείου χωρίς να αποκλίνει από την ύλη που το παιδί θα διδασκόταν εκεί και την πορεία του παιδιού από βαθμίδα σε βαθμίδα. Η αποσχολειοποίηση είναι μια πιο ελεύθερη προσέγγιση, κατά την οποία το παιδί είναι εκείνο που κατευθύνει την εκπαίδευσή του και οι γονείς-εκπαιδευτές έχουν ρόλο υποστηρικτικό.
Με λίγα λόγια, η συμβατική σχολική εμπειρία απορρίπτεται τελείως για μια άλλους είδους εκπαιδευτική διαδικασία, η οποία έχει στο επίκεντρο τα ενδιαφέροντα, τις επιθυμίες και τις κλίσεις του κάθε παιδιού ξεχωριστά. Τα μαθήματα δεν γίνονται με συγκεκριμένο τρόπο, έχουν βιωματικό χαρακτήρα και ποικίλες μορφές: δραστηριότητες, κατασκευές, ταξίδια, διάβασμα, αγγαρείες, κοινωνική αλληλεπίδραση κλπ.
Πώς εφαρμόζεται στην πράξη
Ο όρος «αποσχολειοποίηση» πρωτοχρησιμοποιήθηκε στη δεκαετία του ‘70 από τον παιδαγωγό Τζον Χολτ, οποίος μετά από χρόνια εργασίας σε συμβατικά σχολεία παρατήρησε ότι το βασικό κίνητρο για τα παιδιά, ώστε να διαβάσουν, δεν ήταν η ίδια η μάθηση, αλλά ο φόβος μην αποτύχουν, μείνουν πίσω ή κριθούν αρνητικά από τους άλλους. Γι’ αυτό, πρότεινε ένα νέο μοντέλο εκπαίδευσης, στο οποίο αντί να λαμβάνει το παιδί προκαθορισμένες γνώσεις, μαθαίνει πως να τις αναζητά μόνο του, με τον δικό του ρυθμό και σύμφωνα με τις δικές του ανάγκες.
Βέβαια, στην πράξη η αποσχολειοποίηση δεν είναι μια «μέθοδος» με συγκεκριμένες τακτικές και πεπατημένες που μπορεί να ακολουθήσει ένας γονιός. Στην ουσία, είναι μια αλλιώτικη φιλοσοφία και προσέγγιση, η οποία αποτελεί ένα έναυσμα για τους γονείς να κάνουν το άλμα από αυτά που γνωρίζουν σε κάτι που ξεκινάει ως άγνωστο και διαμορφώνεται στην πορεία: την μόρφωση του παιδιού τους με όχημα την απολύτως προσωπική εμπειρία αντί για την προσκόλληση στην σχετικά τυποποιημένη συλλογική εμπειρία που ονομάζουμε «σχολείο».
Καθημερινά, οι γονείς αφήνουν τα παιδιά να αλληλεπιδράσουν με τα ερεθίσματα που έχουν γύρω τους και να εξερευνήσουν ό,τι είναι αυτό που τραβάει το ενδιαφέρον τους. Ταυτόχρονα, παρατηρούν πώς κινούνται τα παιδιά και αναζητούν τρόπους να υποστηρίξουν τη μάθησή τους (οπτικοακουστικό υλικό, βιβλία, εκπαιδευτικό παιχνίδι, project, εκδρομές κλπ.), καθώς και την επαφή τους με γνώσεις που θεωρούνται θεμελιώδεις. Για παράδειγμα, το ενδιαφέρον ενός παιδιού για τη μαγειρική μπορεί να αποδειχθεί μια καλή εισαγωγή στα βασικά μαθηματικά.
Πόσο εφικτό είναι τελικά να αντικαταστήσουμε το σχολείο
Μια εύλογη απορία γύρω από την εφαρμογή της αποσχολειοποίησης είναι το κατά πόσο είναι αποτελεσματική, μακροπρόθεσμα, μιας και ένας απώτερος στόχος για τα περισσότερα παιδιά είναι οι σπουδές – γι’ αυτές μας προετοιμάζει το σχολείο, από ένα σημείο κι έπειτα. Μια άλλη είναι το κατά πόσο μπορεί ένα παιδί ν’ αποκτήσει σφαιρική μόρφωση εάν ο μόνος οδηγός του εείναι τα ενδιαφέροντά του και τα ερεθίσματα που του παρέχονται. Επίσης, αναρωτιέται κανείς πώς αναπληρώνονται τα έμμεσα μαθήματα που προσφέρει η σχολική ζωή, π.χ. μέσω της κοινωνικοποίησης, της συνεργασίας και του καλώς εννοούμενου ανταγωνισμού, ακόμα.
Πολλοι γονείς που έχουν εφαρμόσει την αποσχολειοποίηση (σε χώρες όπου επιτρέπεται), επιβεβαιώνουν ότι η ελεύθερη μάθηση δεν αποκλείει την επιστροφή στη δομημένη, είτε στις τελευταίες τάξεις του σχολείου είτε απευθείας στο πανεπιστήμιο. Επίσης, φροντίζουν οι ίδιοι το παιδί να κοινωνικοποιείται και να συμμετέχει σε δραστηριότητες με άλλα παιδιά, ως ικανοποίηση μιας βασικής ανάγκης, αλλά και αφορμή για εμπειρική γνώση. Το ίδιο ισχύει και για την εμβάθυνση σε γνωστικά πεδία στα οποία εστιάζει το παραδοσιακό σχολείο – οι γονείς ενθαρρύνουν το παιδί να εμβαθύνει, απλώς όχι στα πάντα ταυτόχρονα.
Εν τέλει, η αποσχολειοποίηση είναι μια πρακτική που δεν μπορεί να εφαρμοστεί πλήρως στη χώρα μας, όπου η παρουσία στο σχολείο είναι υποχρεωτική (μέχρι ένα σημείο τουλάχιστον). Παρ’ όλ’ αυτά, ένας γονιός μπορεί να εφαρμόσει τις πολύ ενδιαφέρουσες αρχές της εκτός σχολείου, παρέχοντας την ευκαιρία στο παιδί του να αποφορτιστεί από την πίεση της δομημένης μάθησης και να εμβαθύνει ταυτόχρονα σε ό,τι του αρέσει πιο πολύ.