Έχει παρατηρηθεί τα τελευταία 100 χρόνια, ότι στις χώρες της Δύσης η διάρκεια του ύπνου στα παιδιά έχει μειωθεί κατά 1 ώρα και 15 λεπτά περίπου. Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στην μετάθεση της ώρας κατάκλισης – τα παιδιά κοιμούνται πιο αργά – η οποία αποδίδεται στις μεταβολές στον τρόπο ζωής και ιδιαίτερα στην πιο εντατική χρήση των διάφορων «οθονών» (τηλεόραση, κινητό, υπολογιστής κλπ.).
Ο ανεπαρκής ύπνος στα παιδιά, σχετίζεται άμεσα με την μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια της μέρας και της απόδοσής τους στις ακαδημαϊκές τους υποχρεώσεις. Υπάρχει επίσης συσχετισμός με την αύξηση της πιθανότητας ατυχήματος και χρήσης αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών, αλλά και την αύξηση του κινδύνου της αυτοκτονίας. Όλα αυτά είναι δεδομένα που δεν μπορεί παρά να μας ανησυχούν έντονα, ως γονείς, ως επαγγελματίες της υγείας, αλλά και ως κοινωνία.
Ποιες είναι όμως οι άμεσες επιπτώσεις της έλλειψης ύπνου στην σωματική υγεία των παιδιών;
Η σημασία του ύπνου για το βάρος και τον μεταβολισμό
Η μείωση της διάρκειας του ύπνου των παιδιών στις χώρες της Δύσης συνέπεσε με μια δραματική αύξηση στα ποσοστά παχυσαρκίας επί του συνολικού πληθυσμού. Οι μελέτες που έγιναν ανέδειξαν την αυξημένη πιθανότητα ο ύπνος να αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας, μαζί με την διατροφή και την άσκηση.
Οι ερευνητές παρακολούθησαν έναν ικανό αριθμό παιδιών επί πολλά χρόνια, για να δουν αν τα παιδιά που κοιμούνται λιγότερο θα εμφάνιζαν παχυσαρκία με μεγαλύτερη συχνότητα από τα άλλα. Η απάντηση ήταν ένα ηχηρό «ναι», αφού τα αποτελέσματα έδειξαν πως μία μόλις επιπλέον ώρα ύπνου μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στο δείκτη μάζας σώματος, δηλαδή στη σχέση βάρους και ύψους.
Μελετώντας τους μηχανισμούς που μπορεί να οδηγούν σ’ αυτόν τον συσχετισμό, οι επιστήμονες βρήκαν ότι ο περιορισμός του ύπνου συνδέεται με την παραγωγή διάφορων ορμονών (λεπτίνη, γκρελίνη, GLP-1 και ενδοκανναβινοειδή συστήματα), οι οποίες απορρυθμίζουν το σύστημα της πείνας και του κορεσμού και μας κάνουν είτε να πεινάμε πιο πολύ είτε να μην χορταίνουμε εύκολα. Παρατηρήθηκε, επίσης, πως όταν δεν κοιμόμαστε αρκετά, τρώμε πιο πολύ το βράδυ, ιδίως λιπαρά σνακ. Να σημειωθεί εδώ, ότι ακόμη και αν είμαστε πιο πολλές ώρες ξύπνιοι σε ένα 24ωρο δεν καίμε πιο πολλές θερμίδες.
Μία άλλη ενδιαφέρουσα μελέτη, σε εφήβους αυτή τη φορά, έδειξε ότι τα παιδιά που έπεφταν πιο αργά για ύπνο είχαν διατροφή πιο πλούσια σε θερμίδες, αλλά πιο φτωχή σε θρεπτικά συστατικά – μια διπλά αρνητική επίπτωση.
Παράλληλα, έχουν γίνει μελέτες που δείχνουν ότι η έλλειψη ύπνου έχει αρνητικές επιπτώσεις και στον μεταβολισμό των παιδιών. Φαίνεται, δηλαδή, πως τα παιδιά που κοιμούνται πιο αργά δεν παρουσιάζουν μόνο αυξημένο βάρος, αλλά και άλλα ανησυχητικά ευρήματα που σχετίζονται με την μεταβολική λειτουργία: υψηλότερο σάκχαρο νηστείας, μεγαλύτερη περιφέρεια μέσης και υψηλότερη αρτηριακή πίεση. Σ’ αυτήν την περίπτωση, οι πιθανοί μηχανισμοί σχετίζονται με την ινσουλίνη (η ορμόνη που διαχειρίζεται το σάκχαρό μας), την κορτιζόλη ( η ορμόνη του στρες), αλλά και τους δείκτες φλεγμονής που αυξάνονται ανάλογα με τη μείωση του ύπνου.
Πόσες ώρες πρέπει να κοιμούνται τα παιδιά ανά ηλικία
Από τις παραπάνω μελέτες, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο ύπνος επηρεάζει την υγεία των παιδιών και η έλλειψή του έχει σοβαρότατες συνέπειες στη ζωή τους.
Κι ενώ είναι ξεκάθαρο σε όλους το πόσο σημαντική είναι η υγιεινή διατροφή και η άσκηση για τα παιδιά, τα νέα επιστημονικά δεδομένα καταδεικνύουν και τον επαρκή ύπνο – που ξεκινά νωρίς το βράδυ και διαρκεί αρκετές ώρες – ως αναπόσπαστο κομμάτι ενός υγιεινού τρόπου ζωής.
Με λίγα λόγια, οι καλές πρακτικές είναι όλες αλληλένδετες και συμπληρώνουν η μία την άλλη: ένα παιδί που κοιμάται καλύτερα τρώει πιο σωστά και ένα παιδί που αθλείται κοιμάται πιο σωστά.
Αξίζει, λοιπόν, να αφιερώνουμε λίγο χρόνο, εμείς οι επαγγελματίες υγείας, για να εξηγούμε τα οφέλη του καλού ύπνου στους γονείς, αλλά και στα ίδια τα παιδιά. Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν από νωρίς πώς να ενισχύσουν την υγεία των παιδιών τους συμπεριλαμβάνοντας τον καλό ύπνο στις καθημερινές υγιεινές τους συνήθειες. Για παράδειγμα, τα παιδιά πρέπει να κοιμούνται 10-13 ώρες μεταξύ 3 και 5 ετών, 9-11 ώρες μεταξύ 6 και 13 ετών και 8-10 ώρες μεταξύ 14 και 17 ετών. Γενικότερα, συστήνεται τα παιδιά να πέφτουν για ύπνο μέχρι τις 9 το βράδυ, το αργότερο.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως μαθαίνοντας στα παιδιά να κοιμούνται νωρίς από πολύ μικρά, επενδύουμε στο μέλλον τους και θωρακίζουμε την υγεία τους.
Τζέσικα Αρδίτη – Παιδοενδοκρινολόγος
Παιδίατρος-Παιδοενδοκρινόλογος (FMH, ISFM Ελβετία)
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Γενεύης
τ. Επιμελήτρια Μονάδας Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Διαβήτη
Α’ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία»
www.jessicaarditi.gr