*Φωτογραφία: Brightside
Αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς ονομάστηκε «Δραματικό Τρίγωνο Κάρπμαν» και περιγράφει τη χειριστική συμπεριφορά και τις σχέσεις εξάρτησης ανάμεσα στα πρόσωπα, που, ενώ δυστυχούν, δεν έχουν το κουράγιο να προβούν σε δραστικές αλλαγές.
Το Τρίγωνο Κάρπμαν
Το Τρίγωνο μπορεί να απαρτίζεται από δύο, τρεις ή και περισσότερους ανθρώπους. Οι ρόλοι, όμως, είναι πάντοτε τρεις: το θύμα, ο θύτης ή διώκτης και ο σωτήρας. Οι ρόλοι μπορεί να εναλλάσσονται ανάμεσα στους συμμετέχοντες, ένα στοιχείο μένει, ωστόσο, αναλλοίωτο: είναι όλοι χειριστικοί και προκαλούν πόνο τόσο στον εαυτό τους όσο και στα κοντινά τους πρόσωπα. Το Τρίγωνο Κάρπμαν αναπαριστά τη σχέση ανάμεσα στην προσωπική ευθύνη και την εξουσία και στους μεταβαλλόμενους, καταστροφικούς ρόλους που παίζουν οι άνθρωποι.
Οι ρόλοι του Τριγώνου
Το θύμα
Για το θύμα, η ζωή είναι ένας διαρκής επίπονος αγώνας. Όλα είναι άδικα κι ανυπόφορα, ο κόσμος είναι γι’ αυτόν τον άνθρωπο κακός και δεν έχει κουράγιο να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Το θύμα νιώθει είτε φόβο είτε ντροπή είτε αδικία. Ζηλεύει πολύ και αδυνατεί να βρει τη δύναμη και τη θέληση να βελτιώσει τη ζωή του. Φοβάται τη ζωή και δεν πιστεύει ότι αξίζει κάτι καλύτερο.
Ο θύτης ή διώκτης
Ο θύτης πιστεύει ότι η ζωή είναι γεμάτη προβλήματα. Έχει πολλή ένταση, θυμό και φόβο μέσα του. Δεν μπορεί να αφήσει πίσω του παλιές φιλονικίες και οι προβλέψεις του για το μέλλον είναι πάντοτε δυσάρεστες. Είναι άτομο χειριστικό, αυταρχικό και επικριτικό στους κοντινούς του ανθρώπους. Νιώθει τεράστιο βάρος ευθύνης για όλα και εξαντλείται κουβαλώντας το. Στερείται ενέργειας και καλής διάθεσης.
Ο σωτήρας
Νιώθει λύπη για το θύμα και θυμό απέναντι στον θύτη. Είναι περήφανος για την… ιερή αποστολή του και αισθάνεται ανώτερος από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν του ζητά να τον σώσει κι έτσι, τελικά, ο ρόλος που αποδίδει μόνος στον εαυτό του είναι μια αυταπάτη. Ο βαθύτερος στόχος του είναι να αυξήσει την αυτοπεποίθησή του, όχι να βοηθήσει.
Πώς λειτουργεί
Ο θύτης δεν αφήνει σε ησυχία το θύμα, κριτικάροντας και βασανίζοντάς το διαρκώς. Το θύμα προσπαθεί διαρκώς να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του διώκτη του, εξαντλείται και στο τέλος βαρυγκομά και γκρινιάζει. Τέλος, ο σωτήρας προσφέρει παρηγοριά και συμβουλές στο θύμα.
Οι συμμετέχοντας μπορεί να συνεχίζουν κατ’ αυτόν τον τρόπο για χρόνια χωρίς να καταλαβαίνουν ότι επαναλαμβάνουν τα ίδια καταστροφικά μοτίβα, θεωρώντας πως όλα βαίνουν καλώς και νομίζοντας ότι είναι σχετικά ικανοποιημένοι απ’ τις ζωές τους. Ο διώκτης έχει τη δυνατότητα να ξεσπάσει τον θυμό του, το θύμα παίρνει τη συμπόνια που χρειάζεται για να νιώθει ότι η άσχημη κατάσταση στην οποία βρίσκεται δεν είναι δική του ευθύνη και ο σωτήρας απολαμβάνει τον ηρωικό του ρόλο.
Ο καθένας απ’ αυτούς εξαρτάται απ’ τον άλλον γιατί όλοι νιώθουν πως πηγή των προβλημάτων τους δεν είναι οι ίδιοι αλλά κάποιος άλλος. Προσπαθούν να αλλάξουν τους άλλους έτσι ώστε να καλύπτουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις ανάγκες τους.
Οι ρόλοι μπορεί να αλλάζουν από καιρού εις καιρόν, σώζοντας, τυραννώντας και βαραίνοντας ο ένας τον άλλον. Σύμφωνα με τον Κάρπμαν, όλα προκύπτουν απ’ την επιθυμία για εξουσία, απ’ την αυτολύπηση, τα εξαντλητικά παράπονα και τις ανόητες δικαιολογίες, που αντικαθιστούν την αγάπη, την αλληλοστήριξη και την ευτυχία.
Κανείς δεν μένει ανεπηρέαστος
Όταν το Τρίγωνο Κάρπμαν αφορά μέλη μιας οικογένειας, τότε αναπόφευκτα το παιδί θα εμπλακεί σ’ αυτό. Πιθανότατα, το παιδί θα στερηθεί αυτοπεποίθησης, θα γίνει αναποφάσιστο και δειλό. Οι γονείς δεν θα προκαλέσουν, φυσικά, σκόπιμα αυτό το κακό στο παιδί – οι εμπλεκόμενοι στο Τρίγωνο θεωρούν ότι προστατεύουν τα παιδιά μέσα από τις χειριστικές συμπεριφορές τους. Θα επικαλεστούν το συναίσθημα του καθήκοντος και θα το χειραγωγήσουν, κάνοντάς το συχνά να νιώσει ενοχές για ευθύνες που δεν του αναλογούν.
Πώς μπορείς να ξεφύγεις απ’ το Τρίγωνο
Αν είσαι θύμα
-Σταμάτα να παραπονιέσαι για το πόσο άσχημη κι άδικη είναι η ζωή και ξόδεψε αυτόν τον χρόνο στο να βρεις τρόπους να αλλάξεις όσα σε κάνουν δυστυχισμένο.
-Δέξου το: κανείς δεν σου χρωστάει τίποτα. Ακόμη κι αν κάτι σου υποσχέθηκαν, ακόμα κι αν θέλουν κάτι να σου δώσουν, οι καταστάσεις και οι συνθήκες αλλάζουν και τα πράγματα μπορεί να μην έρθουν όπως υπολογίζεις.
-Ό,τι κάνεις είναι δική σου ευθύνη και επιλογή. Είσαι ελεύθερος να πάρεις τις αποφάσεις που θέλεις.
-Μη βρίσκεις δικαιολογίες και μην αντιμετωπίζεις τον εαυτό σου ενοχικά, αν νιώθεις ότι δεν εκπληρώνεις τις επιθυμίες τρίτων!
Αν είσαι θύτης
-Σταμάτα να κατηγορείς τους ανθρώπους και τις συνθήκες για τα προβλήματά σου.
-Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να φέρεται σύμφωνα με τον δικό σου τρόπο σκέψης ούτε έχουν όλοι την ίδια γνώμη με σένα σχετικά με το τι είναι σωστό και τι λάθος. Οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί όπως και οι περιστάσεις.
-Λύσε με ηρεμία τις διαφωνίες σου, όχι με θυμό και επιθετικότητα.
-Σταμάτα να αυτοεπιβεβαιώνεσαι χρησιμοποιώντας όσους είναι πιο αδύναμοι από ‘σένα.
Αν είσαι σωτήρας
-Αν κανείς δεν ζητήσει τη συμβουλή, τη γνώμη και τη στήριξή σου, μην την δώσεις.
-Σταμάτα να πιστεύεις ότι ξέρεις να ζεις καλύτερα απ’ όλους τους άλλους κι ότι χωρίς την πολύτιμη καθοδήγησή σου ο κόσμος θα καταρρεύσει.
-Μη δίνεις βιαστικές υποσχέσεις.
-Σταμάτα να αναζητάς την ευγνωμοσύνη. Αν θες να βοηθήσεις, βοήθησε επειδή το επιθυμείς, όχι για να πάρεις βραβείο.
-Πριν αρχίσεις να «προσφέρεις τη βοήθειά σου» αναρωτήσου: είναι η παρέμβασή σου πραγματικά χρήσιμη;
-Σταμάτα να αυτοεπιβεβαιώνεσαι χρησιμοποιώντας αυτούς που αγαπούν να παραπονιούνται για τις ζωές τους.
Πώς μπορεί να αλλάξει η μορφή του Τριγώνου
Αν κάθε εμπλεκόμενο μέλος κάνει δουλειά με τον εαυτό του, είτε προσωπικά είτε με τη βοήθεια ειδικού, τότε το Τρίγωνο μπορεί να αλλάξει ως εξής:
Το θύμα γίνεται ήρωας. Αντι να παραπονιέται για τη μοίρα του, παλεύει για να τη βελτιώσει νιώθοντας αντί για εξάντληση χαρά κι ενέργεια για τις επικείμενες αλλαγές. Λύνοντας τα προβλήματά του ή της, ο ήρωας δεν παραπονιέται, αλλά νιώθει απόλαυση και σταθερότητα.
Ο θύτης γίνεται φιλόσοφος. Παρατηρεί τις κινήσεις του ήρωα με μια ματιά όχι επικριτική, αλλά συμπονετική και με διάθεση για βοήθεια. Είναι έτοιμος να διαχειριστεί οποιαδήποτε συνέπεια της πράξης του ήρωα ή δική του, γιατί ξέρει ότι στο τέλος… όλα θα πάνε καλά.
Ο σωτήρας γίνεται παρακινητής. Επευφημεί τον ήρωα όταν κάνει κάτι καλό και τον βοηθάει να υπολογίσει τις μελλοντικές συνέπειες των πράξεών του. Βρίσκει τρόπους να εμπνεύσει τον ήρωα και να τον βοηθήσει να διοχετεύσει στη σωστή κατεύθυνση τις δυνάμεις του.
Η ιδανική εκδοχή του Τριγώνου
Στην καλύτερη εκδοχή του Τριγώνου Κάρπμαν οι ρόλοι ορίζονται έτσι:
Ο ήρωας γίνεται νικητής. Δίνει αγώνες, όχι για να χειροκροτηθεί, αλλά για να διοχετεύσει την ενέργεια και την δημιουργικότητά του σε κάτι καλό. Δεν χρειάζεται δημόσια αναγνώριση αλλά, αντίθετα, απολαμβάνει να αρπάζει τις ευκαιρίες που του δίνονται για να αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο.
Ο φιλόσοφος γίνεται παρατηρητής. Βλέπει διασυνδέσεις που οι άλλοι δεν μπορούν να δουν. Έχει φρέσκες ιδέες και πρωτοπορεί, κυνηγώντας τις ευκαιρίες με δημιουργικότητα και καλή διάθεση.
Ο παρακινητής γίνεται σχεδιαστής στρατηγικής. Ξέρει πώς να κάνει τις ιδέες του παρατηρητή-φιλοσόφου πράξη κι έτσι, αλλάζει τις ζωές όλων προς το καλύτερο.
*Με πληροφορίες απ’ το Brightside και το Karpmandramatriangle