Στοιχηματίζουμε ότι έχετε «σκοράρει» τουλάχιστον ένα «ναι». Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό;
Το περίφημο στρες το Χριστουγέννων…
Ακούσαμε ποτέ τη γιαγιά μας να λέει «Τα Χριστούγεννα με στρεσάρουν φοβερά!»; Όχι. Αυτή η -κάπως απλουστευτική- λογική μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η μελαγχολία των γιορτών είναι σημείο των πολύπλοκων καιρών μας. Σκεφτείτε το: οι σημερινοί γονείς -είτε στο πλαίσιο του overparenting είτε όχι- ξεκινούν να σκέφτονται τι δώρο θα κάνουν στα παιδιά τους δυο μήνες πριν. Παλιά, η μάνα σου σου έπαιρνε μια Παταπούφα κι ήσασταν όλοι ευτυχισμένοι. Οι οικοδέσποινες του σήμερα (τουλάχιστον ένα σημαντικό ποσοστό τους) δεν αρκούνται σ’ ένα ψητό και μια σαλάτα λάχανο-καρότο για το γιορτινό τραπέζι. Τρέχουν να βρουν λιναρόσπορο κι αποξηραμένα δαμάσκηνα, τρίβουν παρμεζάνες, ανοίγουν φύλλα, φτιάχνουν σος με έξι υλικά και στολίζουν το γιορτινό τραπέζι με επιμέλεια επαγγελματία. Για να μην πολυλογούμε: το «χριστουγεννιάτικο στρες» μπήκε πρόσφατα στις ζωές μας.
Αλλαγή χρόνου: ανακούφιση, νοσταλγία ή άγχος… επίδοσης;
Τα αίτια της γιορτινής «μαυρίλας» δεν μπορεί ν’ αρχίζουν και να τελειώνουν στο άγχος των προετοιμασιών. Η αλλαγή του χρόνου μπορεί να λειτουργεί συμβολικά κι αυτός ο συμβολισμός μπορεί με τη σειρά του να λειτουργήσει μελαγχολικά ή «δυναμωτικά». Η Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια Ρομίνα Σαλούστρου γράφει χαρακτηριστικά: «Χριστούγεννα, αλλαγή του χρόνου… Μία περίοδος που από πολλούς θεωρείται η ομορφότερη της χρονιάς. Ίσως γιατί το κλείσιμο της κάποιους τους ανακουφίζει σαν κάτι που πέρασε ή σαν ένα νέο άνοιγμα που θα ευοδωθούν οι κόποι του παρελθόντος. Ίσως γιατί κάνοντας ανασκόπηση στη χρονιά που πέρασε κάποιος νιώθει ικανοποίηση και λαχτάρα για να προχωρήσει, και κάποιος απογοήτευση και θέλει να προσπεράσει.»
Για κάποιους, λοιπόν, η λάμψη των γιορτών μπορεί να είναι πιο θαμπή, όχι γιατί αντιπαθούν τα φωτάκια και τις γαλοπούλες, αλλά γιατί σηματοδοτεί μια αλλαγή, που είτε δημιουργεί νοσταλγία για τα περασμένα είτε αυξημένες προσδοκίες για τα μελλούμενα.
Στις γιορτές πρέπει να περάσω κα-τα-πλη-κτι-κά
Και μιας και θέσαμε τον παράγοντα «προσδοκίες», θα πούμε κι αυτό (γιατί, αλλιώς θα σκάσουμε!): οι προσδοκίες για μια σούπερ λαμπερή γιορτή όπου όλοι θα περάσουν καλά και σίγουρα θα σου μείνει αξέχαστη, αρκούν για να κάνουν ανθρώπους με πιο ευαίσθητη ιδιοσυγκρασία να αγχωθούν ή να αποστασιοποιηθούν απ’ το εορταστικό κλίμα. Αν δεν οργανώσεις ρεβεγιόν, δεν θα αγχωθείς για το αν θα περάσουν καλά οι καλεσμένοι σου. Αν δεν βγεις απ’ το σπίτι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, δεν πιέζεσαι από ένα γιγάντιο «πρέπει» διασκέδασης. Απλό.
«Το τραπέζι των εορτών ή το εορταστικό τραπέζι;»
Γιορτές ίσον συγκεντρώσεις, μεγάλα οικογενειακά τραπέζια και επικοινωνία με ανθρώπους που μπορεί να βλέπεις μία φορά τον χρόνο. Αυτή η επικοινωνιακή έξαρση δεν είναι για όλους διαχειρίσιμη ή ευχάριστη. Παλιά τραύματα ακόμα ανοιχτά, κόσμοι που συγκρούονται και προβλήματα που μπαίνουν βιαστικά κάτω απ’ το χαλί για να μην καταρρεύσει το γιορτινό σκηνικό είναι κάποιες απ’ τις λιγότερο φωτεινές πτυχές των γιορτών.
Πάνω σ’ αυτό ακριβώς το ζήτημα, γράφει η κα Σαλούστρου: «Το πνεύμα των εορτών, όσο και αν μας επηρεάζει, δεν είναι ικανό να λύσει παρεξηγήσεις, να επουλώσει πληγές και να κάνει τις σχέσεις πιο λειτουργικές. Αντιθέτως, αυτό που συνήθως γίνεται είναι να κουκουλώνονται οι δυσκολίες προκειμένου να περάσουν οι γιορτές, κι έπειτα ξαναγυρίζουμε στη γνώριμη δυσλειτουργική σχέση.»
Έχει, όμως, νόημα αυτό που η Ψυχολογός ορίζει ως «κουκούλωμα»; «Η φροντίδα της όποιας σχέσης δεν αφορά την εορταστική περίοδο. Αντίθετα χρειάζεται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου προκειμένου, όταν θα υπάρξει η αφορμή συνάντησης αυτή να γίνεται σε αγαπητικό κλίμα. Δύσκολο, μα ταυτόχρονα τόσο γοητευτικό. Σε κάθε συνάντηση, πόσο μάλλον όταν αυτή είναι οικογενειακή δηλαδή πολυπληθής, ενώνονται ξένοι κόσμοι μεταξύ τους. Είναι τόσο πολύπλοκη η κοσμοθεωρία που κουβαλά ο καθένας, που το διαφορετικό μοιάζει απειλητικό. Έτσι ο καθένας κλείνεται, κουμπώνεται, μην επιτρέποντας τη ροή και προσπαθώντας να κρατήσει ακέραιη τη δομή. Εύκολο αλλά φτωχό. […] Το τραπέζι των γιορτών δυσκολεύει, γιατί γίνεται αφορμή να βγουν στην επιφάνεια δυσκολίες που ήδη υπάρχουν και παράλληλα να αναδυθούν απεριόριστες δυνατότητες για αλλαγή. Σχέσεις. Οικογένεια. Δύο μεγάλα κεφάλαια που συναντώνται. Στην οικογένεια ας βάλει ο καθένας ότι του ταιριάζει -πατρική οικογένεια, φίλους, σύντροφο. Στις σχέσεις όμως, ανεξαρτήτως συμμετεχόντων, χρειάζεται φροντίδα και λειτουργικότητα. Οι σχέσεις είναι για να μας προχωράνε, να κερδίζουμε κι έτσι αντιστοιχεί να τις χαιρόμαστε.»
Και… τελικά;
Τι γίνεται, λοιπόν, αν για τον οποιοδήποτε απ’ τους παραπάνω λόγους τα Χριστούγεννά μας είναι λιγότερο λαμπερά; Σκύβουμε το κεφάλι και (κάνουμε ότι) διασκεδάζουμε; Μάλλον όχι. Αγκαλιάζουμε τους προβληματισμούς μας, επενδύουμε στις σχέσεις μας, αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες μας και πράττουμε αναλόγως. Αν προτιμάτε να μείνετε σπίτι με το βιβλίο σας, κανείς δεν σας υποχρεώνει να παρευρεθείτε στο κυριλέ ρεβεγιόν που έχετε προσκληθεί. Αν οι σχέσεις σας με την οικογένειά σας είναι τεταμένες, δεν είστε υποχρεωμένοι να προσποιηθείτε κανονικότητα. Αν έχετε άγχος για το τι θα μαγειρέψετε, πόσο μαλακό θα βγει το κρέας και πόσο διασκεδαστική οικοδέσποινα είστε, δείξτε ψυχραιμία! Κανείς δεν περιμένει επιδόσεις επαγγελματία ούτε έχετε αναλάβει χρέη διασκεδαστή.
Οι γιορτές δεν αφανίζουν τα προβλήματά μας ούτε μεταμορφώνουν αυτόματα το «εγώ» μας. Τουλάχιστον, όμως, έχουν φωτάκια και δωράκια και μελομακάρονα. Που καμιά φορά είναι βουτηγμένα σε σοκολάτα. Καλά δεν είναι κι αυτά;