[ Άρθρο από επιφυλλίδα τού Γ. Μπαμπινιώτη στην εφημ. Το Βήμα, Σεπτέμβριος 2016 –δείτε εδώ ολόκληρο το κείμενο.]
Όλους -νέους, γέρους και παιδιά, με τρία ή μηδέν πτυχία- μας έχει κάποτε κεράσει πίκρες η Ελληνική. Γιατί; Κατ’ αρχάς γιατί είναι παμπάλαια κι αυτό σημαίνει ότι διατηρεί κανόνες που εφαρμόζονταν τον 5ο π.Χ. αιώνα, εν δευτέροις γιατί είναι πολύ πλούσια και, τέλος, γιατί είμαστε άνθρωποι και κάνουμε λάθη. Ξεψαχνίσαμε το site του ειδικού των ειδικών, του Γεώργιου Μπαμπινιώτη ξεχωρίσαμε έντεκα απ’ τα πιο κοινά γλωσσικά λάθη και τα καταγράφουμε παρακάτω με απλά λόγια.
Πάμε να γίνουμε σοφότεροι:
Η λάθος γενική…
Ακούμε και διαβάζουμε συχνά τα ρήματα «διαφεύγω», «μετέρχομαι» και «απεκδύομαι» να συντάσσονται με γενική ( π.χ. «διαφεύγει της προσοχής μου»). Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Μπαμπινιώτη, η χρήση της γενικής είναι εσφαλμένη και πρέπει να αποφεύγεται, καθώς και τα τρία παραπάνω ρήματα συντάσσονται με αιτιατική.
Έχω απηυδήσει ή έχω απαυδήσει;
Ο ενεστώτας του ρήματος είναι «απαυδώ». Οι ορθοί τύποι είναι:
Απαυδώ, απηύδησα, έχω απαυδήσει, να/θα/ας απαυδήσω.
Το «ηυ», δηλαδή η αύξηση που είναι δηλωτική του παρελθόντος, υπάρχει μόνο στην οριστική αορίστου («απηύδησα»). Οι τύποι του παρακειμένου και οι τύποι που συνοδεύονται από θα/να/ας δεν παίρνουν αύξηση («έχω απαυδήσει» όχι «έχω απηυδήσει»).
«Στις στήλες του Ολυμπίου Διός» ή «Στους στήλους του Ολυμπίου Διός»
Το σωστό είναι «στους στύλους», γιατί πρόκειται για κίονες, για κολώνες και όχι για πλάκες (στήλες).
«Η υποστήριξη τέτοιων απόψεων καθεαυτών είναι ανεπίτρεπτη»: Γιατί είναι λάθος
Ένα απ’ τα κλασικότερα λάθη ομιλητών της ελληνικής αφορά στη χρήση της αντωνυμίας «καθεαυτός-η-ο». Συνήθως χρησιμοποιείται με τρόπο τέτοιο που συμφωνεί σε γένος, αριθμό και πτώση με το ουσιαστικό στο οποίο αναφέρεται: «αυτής καθεαυτής της λειτουργίας», «τα μέλη του κινήματος καθεαυτού» κ.λπ.. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη «η πρόθεση κατά με την οποία είναι σύνθετη η αντωνυμία, όταν σημαίνει «συμφωνία», όπως σ’ αυτή τη χρήση, συντάσσεται με αιτιατική».
Επομένως η ορθή χρήση είναι: «η υποστήριξη τέτοιων απόψεων καθεαυτές», «αυτής καθεαυτήν της λειτουργίας», «τα μέλη του κινήματος καθευατό» κ.λπ..
«Καταστραφήκαμε χάρις στις επιπολαιότητές σου!»: Γιατί είναι λάθος
Η φράση «χάρις σε» δεν χρησιμοποιείται για να δηλωθεί κάτι αρνητικό ή δυσάρεστο, αντιθέτως έχει θετική σημασία («σώθηκε χάρις στην έγκαιρη παρέμβαση των γιατρών»). Επομένως, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για μια αρνητική κατάσταση, πρέπει να προτιμούμε το «εξαιτίας» («καταστραφήκαμε εξαιτίας σου» και όχι «καταστραφήκαμε χάρις σε ‘σένα»).
Άλλο η «ημερομηνία» άλλο η «χρονολογία»
Η ημερομηνία πληροφορεί για ημέρα και μήνα, ενώ η χρονολογία για το έτος. Επομένως η φράση «Το 1821 είναι πολύ σημαντική ημερομηνία για την ελληνική ιστορία» είναι λάθος.
Παίρνει απόστροφο το «εξ»;
Αντίθετα μ’ αυτό που πολλοί πιστεύουν, το «εξ» δεν χρειάζεται απόστροφο, αφού η απόστροφος χρησιμοποιείται για να δείξουμε ότι ένας φθόγγος παραλείπεται και στο «εξ» δεν παραλείπεται απολύτως τίποτα –είναι απλά μια παραλλαγή της γνωστής πρόθεσης «εκ».
Θα παράξει, θα παραγάγει ή θα παράγει;
To πρώτο ας το απορρίψουμε με την εξής λογική: μπορεί να λέγαμε «θα παράξει» απ’ το παράγω, αλλά τι γίνεται με το «εξάγω»; Θα λέγατε ποτέ «θα εξάξει»; Όχι.
Οι σωστοί τύποι είναι «θα παραγάγει», «το έχουν εισαγάγει» κ.λπ. Ο Γ. Μπαμπινιώτης προτείνει τον εξής μνημονικό κανόνα για τα σύνθετα του άγω:
- Μία φορά = δύο -αγ- (-αγαγ-)
παράγω -> θα/να παραγάγω (τού χρόνου) έχω παραγάγει (πέρυσι)
εισάγω -> θα/να εισαγάγω έχω εισαγάγει
διεξάγω -> θα/να διεξαγάγω έχω διεξαγάγει
- Πολλές φορές = ένα –αγ-
παράγω -> θα/να παράγω (κάθε χρόνο)
εισάγω -> θα/να εισάγω
διεξάγω -> θα/να διεξάγω
Υπό του μηδενός ή υπό το μηδέν;
Το υπό + γενική χρησιμοποιείται (στην καθαρεύουσα) για να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο, δηλαδή «από ποιον γίνεται κάτι» («Ο φόρος καταβάλλεται υπό των ιδιοκτητών των ακινήτων»). Στη χρήση αυτή το υπό συντάσσεται με αιτιατική. 'Αρα, το σωστό είναι «υπό το μηδέν» («Η θερμοκρασία θα πέσει στους 2 βαθμούς υπό το μηδέν»).
«Αποθανατίζω τη στιγμή»: Γιατί είναι λάθος
Γιατί είναι σαν να λέμε ότι το ρήμα βγαίνει από τα σύνθετα από + θανατίζω, ενώ προκύπτει από τα από + αθάνατος.
Ο Γ. Μπαμπινιώτης αγανακτεί: «Όχι και “βιώσιμο χρέος”»
Ας ξεκινήσουμε απ’ τον ορισμό για να γίνει σαφές που βρίσκεται το λάθος:
«Βιώσιμος» = «Αυτός που έχει τη δυνατότητα ή μεγάλες πιθανότητες να επιζήσει, να επιβιώσει.
Συμπερασματικά: αν ως χώρα αγωνιζόμαστε να κάνουμε το χρέος «βιώσιμο», τότε αγωνιζόμαστε για να κάνουμε το χρέος να… ζήσει περισσότερο. Η ειρωνεία είναι πασιφανής.
*Οι πληροφορίες προέρχονται απ’ το www.babiniotis.gr.