Στα 3, οι εκδηλώσεις νεύρων και θυμού του παιδιού είναι λίγο πιο δύσκολες στη διαχείριση, γιατί παύουν να είναι τόσο ασυνείδητες, αφού συνδέονται με τα «θέλω» που έχει πλέον αναπτύξει και με τα πολύ πιο έντονα νευρικά ερεθίσματα που δέχεται από την τηλεόραση και το tablet. Επιπλέον, το να τα συζητήσεις ήρεμα και λογικά μαζί του, δεν είναι εφικτό, καθώς οι γλωσσικές του ικανότητες δεν είναι ακόμα αναπτυγμένες. Συνεχίστε, λοιπόν, να κάνετε υπομονή, θέτοντας βέβαια κάποια βασικά όρια, π.χ. «δεν χτυπάμε». (Κι αυτά τα έχουμε πει, σε άλλο άρθρο μας.)
Στα 4 και στα 5, όμως, τα πράγματα θα πρέπει σιγά-σιγά να αρχίσουν να αλλάζουν. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, στην ηλικία αυτή ο εγκέφαλος του παιδιού έχει πλέον σχηματιστεί –το δε «ορθολογικό» μέρος του εγκεφάλου είναι σε θέση να ρυθμίσει τα συναισθηματικά ξεσπάσματα που μέχρι πρότινος το «έπνιγαν», και έτσι ο γονιός έχει τότε τη δυνατότητα να «δουλέψει» με το παιδί και να το βοηθήσει να ηρεμεί και να χειρίζεται τον θυμό του.
Οι φωνές, οι κλωτσιές, οι μπουνιές, οι δαγκωνιές… όσο κι αν αποτελούν φυσιολογικές αντιδράσεις ενός θυμωμένου παιδιού, δεν μπορούν πλέον να γίνονται αποδεκτές όταν αυτό βρίσκεται στη μετάβαση από τη νηπιακή προς τη σχολική ηλικία. Και παρόλο που το παιδί έχει δικαίωμα σε κάθε συναίσθημα (είναι απολύτως φυσιολογικό και θεμιτό να θυμώνει, να εκνευρίζεται, να νιώθει αδικημένο και λυπημένο), μπορεί και πρέπει να καταλάβει ότι είναι ανεπίτρεπτο να το εκφράζει με τρόπο που να βλάπτει τους γύρω του. Ως γονείς είμαστε οι πρώτοι που οφείλουμε να δώσουμε αυτό το «μάθημα».
Πώς θα βοηθήσουμε το παιδί να χειρίζεται τον θυμό του
Αναπτύσσοντας ένα λεξιλόγιο συναισθημάτων
Τα περισσότερα παιδιά εκδηλώνουν τον θυμό τους με επιθετικότητα (με κλωτσιές, χτυπήματα και δαγκώματα) απλούστατα γιατί δεν ξέρουν πώς να τον εκφράσουν με άλλο τρόπο. Πρώτα, λοιπόν, χρειάζεται να τα μάθετε να ξεχωρίζουν τα συναισθήματα από τις πράξεις: «Ναι, μπορείς να θυμώσεις. Όχι, δεν μπορείς να χτυπάς».
Στη συνέχεια, χρειάζονται ένα λεξιλόγιο συναισθημάτων που θα τα βοηθήσει να βρίσκουν τις κατάλληλες λέξεις για όσα την εκάστοτε στιγμή νιώθουν: «Είμαι θυμωμένος», «είμαι εκνευρισμένος», «είμαι αναστατωμένος», «είμαι έξαλλος», «είμαι αγχωμένος», «νιώθω αδικημένος», «νιώθω πληγωμένος»… Κάθε φορά, λοιπόν, που βλέπετε το παιδί σας έτοιμο να εκραγεί και να ετοιμάζεται για «επίθεση», ενθαρρύνετέ το να μιλήσει για το πώς νιώθει. Στην αρχή μπορεί να φωνάξει («είμαι πολύ θυμωμένος τώρα!!») –μην το μαλώσετε επειδή φωνάζει. Είναι το καλύτερο πρώτο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Και είναι σίγουρα προτιμότερο από το ξύλο ή από το να κρατήσει τον θυμό μέσα του.
Δώστε του φράσεις-κλειδιά που θα λέει στον εαυτό του
Σε ανύποπτες στιγμές, αφού το παιδί θα έχει ξεπεράσει το μεγάλο κύμα του θυμού, θυμίστε του ορισμένες φράσεις που μπορεί να λέει στον εαυτό του, προκειμένου να ηρεμεί μόνο του, χωρίς τη δική σας παρεμβολή, π.χ. «θα ηρεμήσω», «μπορώ να βρω λύση σε αυτό». Θα βοηθήσει τρομερά αν το παιδί σας δει να χρησιμοποιείτε κι εσείς την ίδια τεχνική, κάθε φορά που σας πλημμυρίζει ο θυμός.
Δώστε του χώρο και χρόνο
Ένας ακόμα τρόπος για να «ξεσπάσει» το παιδί το μεγάλο βάρος που του προκαλεί ο θυμός είναι να βρεθεί στο δωμάτιό του, όπου θα παραμείνει όση ώρα χρειάζεται, μέχρι να επανακτήσει τον έλεγχό του. Προσοχή: Αυτό δεν σημαίνει ότι ζητάτε από το παιδί να πάει στο δωμάτιό του για «τιμωρία». Αντίθετα, του προτείνετε να αποσυρθεί από μία κατάσταση που ίσως δεν μπορεί, τη δεδομένη στιγμή, να διαχειριστεί, ώστε να βρεθεί σε έναν χώρο όπου νιώθει ασφαλές και να ανακτήσει τις δυνάμεις του.
Δώστε του εργαλεία αυτοελέγχου
Όπως εμείς, οι μεγάλοι, έχουμε βρει -αν, βέβαια, έχουμε βρει- τα δικά μας εργαλεία, για να ρυθμίζουμε τον θυμό μας, το ίδιο μπορούν, στα δικά τους μέτρα, να κάνουν και τα παιδιά. Έτσι, διδάξτε το παιδί κάθε φορά που πνίγεται από θυμό, αντί να σηκώσει το χέρι, να πάρει πρώτα μια βαθιά ανάσα, μετρώντας αργά μέχρι το πέντε και μετά να εκπνεύσει αργά, μετρώντας άλλη μια φορά.
Πείτε του ακόμα, αν κρίνετε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ταιριάξει στην ιδιοσυγκρασία του, να ζωγραφίσει αυτό που του προκαλεί νεύρα και θυμό σε ένα χαρτί, και μετά να το σκίσει με τα χέρια του σε μικρά κομμάτια και να το πετάξει. Η διαδικασία αυτή, παρόλο που σε έναν ενήλικα θα μπορούσε να ακουστεί αστεία, στο μυαλό του παιδιού δημιουργεί εξαιρετικά «ζωντανές» εικόνες του θυμού να διαλύεται και να φεύγει μακριά του.
Τέλος, ένα ακόμα καλό μάθημα είναι να βοηθήσετε να «γνωρίσει» τα συναισθήματα του θυμού όπως εκδηλώνονται στο σώμα του: Πείτε του, για παράδειγμα, «Κάθε φορά που θυμώνεις το σώμα σου στέλνει ένα σήμα στο πάνω μέρος του στομαχιού σου και νιώθεις να παίρνει φωτιά ο λαιμός, το κεφάλι και τα χέρια σου. Έτσι, το μυαλό σου θολώνει από τους καπνούς και η πρώτη κίνηση που θέλεις να κάνεις είναι να χτυπήσεις κάποιον ή κάτι. Τη στιγμή εκείνη στάσου και πες στον εαυτό σου “ηρέμησε”. Αμέσως μετά πάρε μια βαθιά ανάσα και μέτρα αργά μέχρι το δέκα για να δώσεις χρόνο στη φωτιά να κοπάσει. Τέλος, πήγαινε να πιεις ένα ποτήρι νερό για να σβήσεις εντελώς τη φωτιά.»
Δείτε εδώ ένα ακόμα έξυπνο κόλπο για να ηρεμεί το παιδί.
Δώστε του τον καλύτερό σας εαυτό
Δεν θα σταματήσουμε ποτέ να το λέμε, γιατί δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια από αυτήν: Ο καλύτερος τρόπος για να μάθετε στο παιδί να ελέγχει τον θυμό του, είναι παρατηρώντας τον δικό σας τρόπο. Δώστε του, λοιπόν, παραδείγματα από στιγμές που θυμώσατε και χάσατε τον έλεγχο και παραδεχτείτε πόσο λάθος κάνατε, εξηγώντας πώς αλλιώς θα μπορούσατε να έχετε φερθεί. Αλλά μην ξεχνάτε να βάζετε λέξεις στα νεύρα σας, όταν τα παιδιά είναι μπροστά, π.χ. «Θυμώνω με το μπροστινό αυτοκίνητο που δεν σταματά για να περάσουν οι πεζοί. Εγώ, όμως, θα σταματήσω.»
Επιπλέον, δώστε του τον χρόνο και την επιβράβευσή σας. Όλοι συμφωνούμε ότι είναι στο χέρι μας να μάθουμε στο παιδί πώς να διαχειρίζεται τον θυμό του, αλλά πόσοι βάζουν πραγματικά τον χρόνο για να το κάνουν; Πόσοι από εμάς θα μπούμε στη διαδικασία να ανατρέξουμε στη στιγμή του ξεσπάσματος, να την αναλύσουμε και να δώσουμε εναλλακτικές συμπεριφοράς, όταν το παιδί θα έχει πλέον ηρεμήσει. Επιπλέον, πόσοι θυμόμαστε να επαινέσουμε το παιδί που έκανε μια μεγάλη προσπάθεια να μην ουρλιάξει στο μικρό του αδερφάκι, το οποίο του διέλυσε το παζλ που έφτιαχνε εδώ και μία ώρα; Οι περισσότεροι όχι μόνο θα θεωρήσουμε την στάση του μεγαλύτερου παιδιού μας δεδομένη, αλλά και θα δικαιολογήσουμε την πράξη του μικρού, επειδή «είναι μικρό, δεν καταλαβαίνει» -κάτι που μπορεί να πυροδοτήσει ακόμα περισσότερα νεύρα στο παιδί μας.
Ο θυμός είναι ένα από τα πιο δύσκολα βασικά συναισθήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ένα παιδί. Όπως κάθε συναίσθημα, όμως, όσο πιο νωρίς μάθουμε στο παιδί ποια είναι τα σωστά τούνελ μέσω των οποίων διοχετεύεται, τόσο πιο καλά θα νιώθει το ίδιο με τον εαυτό του. Σταδιακά θα αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση και έτσι θα μπορεί να λειτουργεί αρμονικά με το περιβάλλον του, είτε στο σπίτι είτε στο σχολείο.