Όποιες κι αν είναι οι αιτίες, το γεγονός παραμένει: τα παιδιά δυσκολεύονται φοβερά να κατανοήσουν ένα κείμενο, να αντιληφθούν το «ζουμί» και τη δομή του και τελικά να το αναπαραγάγουν. Καθώς όμως τα δυσνόητα για τα παιδιά κείμενα στη Γλώσσα, την Ιστορία, τα Θρησκευτικά κ.ο.κ. «δίνουν και παίρνουν», δεν έχει νόημα να μεμψιμοιρούμε, αλλά να βρούμε πρακτικές λύσεις.
Πάμε να δούμε δέκα διαφορετικούς τρόπους/ κόλπα/ προσεγγίσεις, που θα βοηθήσουν τα παιδιά να καταλάβουν το εκάστοτε κείμενο που πρέπει να μελετήσουν.
Βήμα 1ο: Πολλές, χαλαρές αναγνώσεις για εξοικείωση με το κείμενο
Σ΄ όποιο είδος λόγου κι αν ανήκει το κείμενο –από απόσπασμα αρχαίου κειμένου ως ιστορική διήγηση- έχει μεγάλη σημασία να αποκτήσει ο μικρός αναγνώστης μια γενική ιδέα. Για να το πετύχετε αυτό, ζητήστε του να διαβάσει δυο, τρεις, τέσσερις φορές το κείμενο χαλαρά και χωρίς άγχος πριν ασχοληθεί με λεπτομέρειες.
Στόχος αυτού του πρώτου βήματος, είναι να μπορεί το παιδί να απαντήσει με ευκολία, σιγουριά και σε μια-δυο προτάσεις την απλή ερώτηση: Ποιο είναι το θέμα του κειμένου;
Βήμα 2ο: Λύνουμε απορίες
Σ΄ όποια ηλικία κι αν είναι το παιδί, δικαιούται να έχει άγνωστες λέξεις κι απορίες πάνω σε έννοιες ή γεγονότα. Πρώτο μέλημα του εκπαιδευτικού ή/και του γονιού, είναι να λύσει τις τρέχουσες και πιο ηχηρές απορίες του παιδιού (σίγουρα θα έχει πολλές περισσότερες απ’ αυτές που θα ξεστομίσει, οπότε μη διστάσετε να ρωτήσετε ακόμη και το αυτονόητο).
Ρωτήστε για άγνωστες λέξεις και ενθαρρύνετε το παιδί να κοιτάξει πρώτα μόνο του το λεξικό κι αν δεν καταλάβει, ενισχύστε την προσπάθεια με κάποιο απλό παράδειγμα χρήσης της λέξης.
Υπογραμμίστε τα βασικά
Kόλπο αποτελεσματικό και παλιό σαν την Ακρόπολη: εξοπλίστε το παιδί με πολύχρωμα υπογραμμιστικά μαρκαδοράκια, εμφυσήστε του την ιδέα ότι «καθαρό βιβλίο είναι μόνο ένα αδιάβαστο βιβλίο» και παροτρύνετέ το να υπογραμμίσει τα πιο βασικά σημεία του κειμένου.
Σημειώστε νοερά, ότι σε πολλές περιπτώσεις, η πρώτη ή δεύτερη περίοδος μιας παραγράφου είναι αυτή που θέτει και το θέμα της –γι’ αυτό και λέγεται «θεματική πρόταση».
Αυτό που έχει πραγματική σημασία εδώ, να μην καταλήξει το κείμενο να είναι ολόκληρο υπογραμμισμένο. Η διαδικασία της αφαίρεσης είναι το ζητούμενο σ’ αυτήν την «άσκηση», επομένως πρέπει το παιδί να συνδιαλλαγεί με το κείμενο, να αναρωτηθεί «Τι θέλει να πει με δυο λόγια» και αντιστοίχως να υπογραμμίσει.
…και τονίστε με ξεχωριστό χρώμα τα ρήματα
Ένας πολύ καλός τρόπος να φτιάξει το παιδί μια στοιχειώδη δομή στο μυαλό του, είναι να υπογραμμίσει με ξεχωριστό χρώμα –ένα «χτυπητό» κίτρινο, για παράδειγμα- τα πιο σημαντικά ρήματα του κειμένου. Το ρήμα είναι ο πυρήνας (και) της ελληνικής γλώσσας, επομένως εκεί συνοψίζονται οι ενέργειες, τα γεγονότα και τα αποτελέσματα. Δοκιμάστε το και θα μας θυμηθείτε.
Αριθμήστε
Μία ακόμη διαδεδομένη και πρακτική μέθοδος είναι αυτή που οργανώνει τις πληροφορίες με αριθμούς. Αν, για παράδειγμα, διαβάζετε στην ιστορία της Δ’ Δημοτικού για τα πολιτεύματα της αρχαϊκής Ελλάδας, ζητήστε απ’ το παιδί να αριθμήσει τα χαρακτηριστικά του καθενός, βάζοντας μικρούς αριθμούς πάνω στο κείμενο. Έτσι, θα οργανωθεί καλύτερα η πληροφορία στο μυαλό του και, παράλληλα, θα υπάρχει διαθέσιμο κι ένα απλό μνημονικό τρικ («Θυμάμαι ότι η δημοκρατία είχε πέντε χαρακτηριστικά. Έχω πει/ γράψει τέσσερα, άρα κάτι μου λείπει.»).
Βάλτε πλαγιότιτλους
Ζητήστε απ’ το παιδί να χωρίσει το κείμενο σε όσες ενότητες θέλει και να βάλει από έναν τίτλο σε κάθε μία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, θα υποχρεωθεί να το διαβάσει προσεκτικότερα, να το «ρωτήσει» τι έχει να του μάθει και να απαντήσει μόνο του, φτιάχνοντας τίτλους που αντιστοιχούν στις πιο βασικές πληροφορίες.
Φτιάξτε σχεδιάγραμμα
Η τεχνική του σχεδιαγράμματος προϋποθέτει να έχει οργανώσει το παιδί κάπως το περιεχόμενο του κειμένου στο μυαλό και το χαρτί. Αφού βρεθούν και υπογραμμιστούν οι βασικές έννοιες, ζητήστε του να τις αποδώσει με δικά του λόγια σε ένα χαρτί, οργανώνοντάς τις όπως θέλει -με βελάκια, γραμμές, σχήματα κ.λπ.
Ή μια γραμμή χρόνου
Αν το κείμενο έχει πολλές χρονολογίες και γεγονότα, ο μαθητής θα βοηθηθεί πολύ από μια γραμμή χρόνου που θα φτιάξει ο ίδιος, βάζοντας πάνω της με διαφορετικά χρώματα τις σημαντικότερες ημερομηνίες/ γεγονότα με τη σειρά.
«Ας υποθέσουμε ότι είσαι δάσκαλος. Φτιάξτε ένα τεστ πάνω σ’ αυτό το κείμενο.»
Αφού αφήσετε το παιδί να διαβάσει μερικές φορές το κείμενο και να αποτυπώσει τα σημαντικότερα σημεία του υπογραμμίζοντας, σημειώνοντας ή φτιάχνοντας υπότιτλους, βοηθήστε το να αναρωτηθεί «Σε ποιες ερωτήσεις απαντάει;» και παρακινείστε το να φανταστεί πως είναι καθηγητής και φτιάχνει ένα υποθετικό τεστ για τους μαθητές του.
Ποιες ερωτήσεις θα τους έκανε και τι ασκήσεις θα έβαζε;
Πες το με μια ζωγραφιά
Αν το κείμενο παρέχει αυτή τη δυνατότητα κι αν ο μικρός σας μαθητής είναι μια φύση καλλιτεχνική, τότε ζητήστε του να μεταφέρει το κείμενο σε εικόνες που θα ζωγραφίσει κατά το δοκούν.
«Τι πιστεύεις ότι λέει μετά;»
Ένα κολπάκι χρήσιμο για να «τσεκάρετε» αν το παιδί καταλαβαίνει τι διαβάζει είναι το εξής: διαβάστε το κείμενο μαζί και, σταματώντας την ανάγνωση σε κομβικά σημεία, ρωτήστε το «Τι πιστεύεις ότι θα πει στη συνέχεια;». Μ’ αυτόν τον τρόπο, θα βοηθήσετε το μυαλό του παιδιού να ακολουθήσει την πορεία σκέψης του συγγραφέα, να σταθεί κριτικά απέναντι στο γραπτό και, τελικά, να κάνει υποθέσεις που, όχι μόνο θα δείξουν κατά πόσο έχει κατανοήσει αυτό που διαβάζει, αλλά θα οξύνουν τη φαντασία και την αντίληψή του.
Βήμα τελευταίο και απαραίτητο: Επανάληψη!
Θυμηθείτε πως, ό,τι κι αν διαβάζετε, όσο εύκολο ή δύσκολο κι αν είναι ένα μάθημα, το τελευταίο βήμα πρέπει να είναι η σύντομη επανάληψη των πιο σημαντικών σημείων.
Καλό σας διάβασμα!