Πριν από μερικούς μήνες είχαμε την τύχη να μπει στη ζωή μας ένα γλυκύτατο σκυλάκι, το οποίο αγαπήσαμε ολόψυχα από τα πρώτα κιόλας λεπτά. Είχαμε συζητήσει πολλές φορές προηγουμένως με επαγγελματία εκπαιδευτή σκύλων και ξέραμε ότι η ζωή μας θα άλλαζε προς το καλύτερο, όπως κι έγινε. Το πιο εντυπωσιακό όμως ήταν πόσο πολύ έχει βοηθηθεί η κόρη μου, η οποία έχει μαθησιακή δυσκολία, από την παρουσία του.
Από την εμπειρία μου και την καθημερινή επαφή μου με παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχω διαπιστώσει πως υπάρχει αισθητή αλλαγή σε διαφορετικούς τομείς της ψυχοσύνθεσης και της αλληλεπίδρασης των παιδιών αυτών με το εξωτερικό τους περιβάλλον όταν αποκτήσουν ένα κατοικίδιο και συγκριμένα ένα σκυλάκι.
Πώς νιώθει ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες
Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες με την είσοδό τους στο Δημοτικό αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει διαφορά στην επίδοσή τους, σε σχέση με τα άλλα παιδιά. Αυτό οδηγεί σε αύξηση άγχους και μείωση της αυτοεκτίμησής τους. Το παιδί αρχίζει να συγκρίνει τον εαυτό του με τα άλλα παιδιά και να νιώθει μειονεκτικά. Θεωρεί πως δεν τα καταφέρνει στα μαθήματα και με αυτό τον τρόπο θα απογοητεύσει τον δάσκαλο και τους γονείς του.
Διαφορετικές μελέτες υποστηρίζουν ότι τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ενδέχεται να είναι, περισσότερο από το σύνηθες, ευάλωτα σε ψυχοσυναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα (Λιβανίου, 2004). Το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες ζει σε έναν κόσμο ασταθή και αβέβαιο, γιατί στα παιδικά του μάτια ο κόσμος βιώνεται αποπροσανατολισμένος και αποδιοργανωμένος. Ο μικρός μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες πρωτοπηγαίνει στο σχολείο έτοιμος για το ξεκίνημα της νέας σχολικής του ζωής αφού το νοητικό του επίπεδο είναι φυσιολογικό και η αντιληπτική του κατάσταση πολύ καλή. Δε γνωρίζει, όμως, τι μπορεί να αντιμετωπίσει. Κάποιες δυσλειτουργίες των μαθησιακών διαδικασιών, όμως, δεν του επιτρέπουν να κατακτήσει γρήγορα και ομαλά τους μηχανισμούς της ανάγνωσης και της γραφής και να επωφεληθεί από το πρόγραμμα που ακολουθείται για τα παιδιά της τάξης του. Με την πάροδο του χρόνου «μένει» πολύ πίσω από τους συμμαθητές του καθώς τα κενά μεγαλώνουν, δεν μπορεί να συμβαδίσει, το επίπεδο της γνώσης της τάξης ανεβαίνει συνεχώς και εκείνο είναι υποχρεωμένος να παραμένει στο δικό του χαμηλό γνωσιακό επίπεδο, ένα επίπεδο που σαφώς τον αναγκάζει να γίνει ο παθητικός ακροατής της τάξης, δίχως συμμετοχή στο γλωσσικό μάθημα. Έτσι, το παιδί με μαθησιακές δυσκολίες μπαίνει σε ένα φαύλο κύκλο από τον οποίο δε μπορεί να ξεφύγει. Δάσκαλος και γονείς ασκούν υπερβολική πίεση στο παιδί απαιτώντας από αυτό να καταβάλλει περισσότερη προσπάθεια για καλύτερες επιδόσεις.
Έτσι το παιδί με μαθησιακή δυσκολία θα εκδηλώσει άγχος και χαμηλή αυτοαντίληψη, αφού θα βλέπει τη διαφορά με τους συνομήλικους του, θα έχει μειωμένα κίνητρα και εξαιτίας όλων αυτών θα παρουσιαστεί δυσκολία και στις κοινωνικές σχέσεις με τους συνομηλίκους.
Πώς βοηθάει ένα σκυλάκι
Οι τομείς στους οποίους μας βοηθούν τα ζώα ποικίλουν, από σωματικούς μέχρι συναισθηματικούς. Ο πρώτος και πιο σημαντικός τομέας είναι της αποδοχής και αγάπης προς τον εαυτό μας, καθώς τα ζώα μας αποδέχονται χωρίς περιορισμούς, προκαταλήψεις και ιδιαίτερες απαιτήσεις. Αυτή η παράμετρος είναι πολύ σημαντική για τα παιδιά, τα οποία έχουν μεγάλη ανάγκη από αποδοχή και αγάπη στην πορεία της γνωριμίας με τον εαυτό τους. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τη σχέση τους με τα ζώα ως μη επικριτική, χωρίς τις περιπλοκές και τις προσδοκίες που υπάρχουν στις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτό το χαρακτηριστικό της σχέσης με τα ζώα αποτελεί τη βάση για βελτίωση σε πολλούς τομείς που δυσκολεύουν τα παιδιά, αφού οι σκύλοι με την αγάπη και την αφοσίωσή τους προσφέρουν κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη.
Τα παιδιά με δυσκολίες στη μάθηση νιώθουν μειονεκτικά απέναντι στους συμμαθητές τους, φοβούνται την αντίδρασή τους και συχνά δεν έχουν την διάθεση να προσπαθήσουν, εξαιτίας της δυσκολίας που έχουν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις των μαθημάτων. Ωστόσο, καταλαβαίνουν και αντιδρούν θετικά στην αποδοχή που λαμβάνουν από τα ζώα. Όταν κάθονται δίπλα ή διαβάζουν σε έναν σκύλο, τα παιδιά χαλαρώνουν και έτσι επικεντρώνονται στην ανάγνωση αφού είναι απαλλαγμένα από το άγχος του να κριθούν από τους άλλους. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν εύκολα έντονη κόπωση με αποτέλεσμα τη διάσπαση προσοχής στην προσπάθειά τους να διαβάσουν και να γράψουν, οπότε χρειάζονται περισσότερα διαλλείματα, ώστε να ξεκουράζεται ο εγκέφαλος και να αναδιοργανώνεται. Από έρευνες έχει παρατηρηθεί πως η θαλπωρή που δίνει απλόχερα ένας σκύλος βοηθάει τον εγκέφαλο να ηρεμήσει. Όταν το παιδί και το σκυλί κοιτάζονται στα μάτια δημιουργείται αύξηση παραγωγής της ορμόνης οξυτοκίνης στον εγκέφαλο. Η ορμόνη οξυτοκίνη, είναι γνωστή ως η ορμόνη της αγάπης, του κοινωνικού συνδέσμου και της ευχαρίστησης. Αυτή η ορμόνη, όπως ανακάλυψαν Ιάπωνες ερευνητές, ηρεμεί και καλμάρει το νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται και η ικανότητα στο διάβασμα. Άρα το παιδί μπορεί να συνδυάσει τα διαλείμματά του για να χαϊδέψει το σκύλο του και να επιστρέψει έτσι στο διάβασμά του πιο ήρεμο και περισσότερο συγκεντρωμένο.
Επίσης τα παιδιά αισθάνονται μεγάλη ικανοποίηση από την φροντίδα που προσφέρουν στα σκυλιά και την ευθύνη που αναλαμβάνουν απέναντί τους. Έτσι εστιάζουν περισσότερο στο τι μπορεί να κάνουν και όχι σε αυτό που δεν μπορούν. Γίνονται πιο υπεύθυνα φροντίζοντας ένα κατοικίδιο, αυξάνεται ο αυτοέλεγχος και η αυτοπειθαρχία τους αλλά και η κοινωνικοποίηση και η επικοινωνιακή τους ικανότητα με άλλα παιδιά, γιατί ο σκύλος «μαγνητίζει», προκαλεί ανθρώπους να συζητάνε, να παίζουν, να απολαμβάνουν την παρέα, το περιβάλλον. Κατά τη διάρκεια της βόλτας με τον σκύλο, τα παιδιά έχουν την δυνατότητα να κοινωνικοποιηθούν ακόμα περισσότερο με τη βοήθειά του, αφού συνήθως έρχονται σε επαφή με παιδιά εκτός σχολείου και οικογενειακού περιβάλλοντος, νιώθοντας έτσι μεγαλύτερη αποδοχή από συνομηλίκους και μη.
Βέβαια, σημαντικό είναι να επισημάνουμε ότι πρέπει πρώτα να υπάρξει μια ομαλή εξοικείωση των παιδιών και των γονέων με τα σκυλιά, έτσι ώστε να τα αποδεχθούν, αλλά και να μάθουν να αναγνωρίζουν τα σημάδια που τους δίνουν οι σκύλοι με τη συμπεριφορά τους, να μάθουν τι είναι αποδεκτό να κάνουν και τι όχι. Σε αυτό θα βοηθήσει ένας άριστα καταρτισμένος εκπαιδευτής σκύλων, ο οποίος θα εξηγήσει στους γονείς με ποιο τρόπο θα εντάξουν τον σκύλο στην οικογένειά τους και πώς ο σκύλος με την σειρά του θα βοηθήσει την οικογένεια γενικά και ιδιαιτέρως το παιδί. Σύμφωνα με τον εκπαιδευτή σκύλων κ. Θέμη Νικολάου «Με την απόκτηση ενός σκύλου, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να εφαρμόσουμε τους κανόνες συμπεριφοράς και συμβίωσης που σημαίνει ότι θα πρέπει να έχει τον χώρο, στον οποίο θα αναπαύεται και θα κοιμάται, πρόγραμμα εξόδου για τις βόλτες και τις ανάγκες του, χρόνο που θα παίζει μαζί μας και όλα αυτά οριοθετημένα με κανόνες. Πρέπει πρώτα να “δημιουργήσουμε” έναν “καλό σκύλο” που με την συμπεριφορά του και τα ψυχικά του χαρίσματα θα βοηθήσει εν τέλει όλη την οικογένεια. Ένας σκύλος που δεν μεγαλώνει σωστά, δυσανασχετεί, γαυγίζει, καταστρέφει δαγκώνοντας, δημιουργεί αγχωτικές καταστάσεις και πολλαπλασιάζει τα προβλήματά μας συνολικά. Χρειάζεται, λοιπόν, ομαδική δουλειά για την αρμονική συμβίωση όλων μας με τον σκύλο και την απόλαυση των ευεργετημάτων της».
Τα παιδιά, όταν έρχονται σε επαφή με ζώα και ιδίως με έναν σκύλο, ο οποίος ανταποκρίνεται στις αντιδράσεις τους, μαθαίνουν να εκφράζουν και να λεκτικοποιούν τα αισθήματά τους αφού αγκαλιάζοντας τον και μιλώντας του δείχνουν τη στοργή και την αγάπη τους. Πολλά παιδιά (και μεγάλοι) συζητούν τα προβλήματά τους, τα άγχη τους και τις αγωνίες τους με τον σκύλο τους και αποφορτίζονται συναισθηματικά, καθώς νιώθουν από το βλέμμα και μόνο του σκύλου ότι κατανοεί ό,τι του λένε. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Σωκράτη «ο σκύλος είναι ένας αληθινός φιλόσοφος». Οι αρχαίοι Έλληνες αντιλήφθηκαν από πολύ νωρίς τη διαφορετική σχέση που έχει ο σκύλος με τον άνθρωπο. Σχέση φιλική, σχέση συνεργασίας. Πάνω απ’ όλα εμπιστοσύνης, όπως επίσης και φιλοσοφικής συντροφιάς. Μία σχέση βασισμένη στην αγάπη, την πίστη και την αφοσίωση, η οποία φαίνεται και από την ιστορία του γέρικου σκύλου Άργους, του σκύλου του Οδυσσέα, που παρά τα δέκα χρόνια απουσίας του αφεντικού του τον περίμενε όλο λαχτάρα απλά για να ξεψυχήσει στα πόδια του ευτυχισμένος. Ο σκύλος, λοιπόν, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες να μάθουν να εκφράζονται και έτσι να ρυθμίζουν το άγχος τους και να ηρεμούν τον εαυτό τους, καθώς μερικές μόνο ώρες συντροφιάς με έναν σκύλο αποτελούν το καλύτερο φάρμακο για την ψυχική όσο και τη σωματική υγεία των παιδιών. Η χαρούμενη φύση, η αφοσίωση και η αγάπη που δίνουν οι τετράποδοι φίλοι μας αρκούν για να ηρεμήσουν τα παιδιά, να τονώσουν την αυτοπεποίθησή τους με αποτέλεσμα να νιώθουν πιο σίγουρα για τον εαυτό τους.
Τέλος να σημειώσω ότι υπάρχουν πολλά προγράμματα θεραπείας με τη βοήθεια ζώων -γνωστά και ως pet therapy ή animal-assisted therapy (AAT)- ανά τον κόσμο, πάντα με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Τα προγράμματα αυτά είναι μία εναλλακτική, συμπληρωματική μέθοδος θεραπείας, που βασίζεται στις συναισθηματικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα. Από τα προγράμματα αυτά έχει αποδειχτεί πως ευνοούνται άτομα με κινητικά προβλήματα, νοητική στέρηση, σύνδρομα και ένα πλήθος παιδιών και ανθρώπων με σωματικές ή ψυχοπνευματικές παθήσεις. Οι σκύλοι βοηθούν τα άτομα αυτά να ξεφύγουν από τα προβλήματά τους, να βγουν από τον κόσμο τους και να επικοινωνήσουν με τον έξω κόσμο.
Κλείνοντας θα αναφέρω πως το δικό μας σκυλάκι έχει βοηθήσει την κόρη μας να “ανθίσει”! Η κόρη μου είναι ένα κοριτσάκι το οποίο ενώ λάτρευε τα ζώα ταυτόχρονα τα φοβόταν πάρα πολύ. Η φοβία αυτή ξεπεράστηκε εντελώς χάρη στην καθημερινή επαφή με το σκυλάκι αλλά και χάρη στην έμπειρη και ειλικρινή προσέγγιση και βοήθεια του εκπαιδευτή μας, ο οποίος της έδειξε ότι μπορεί να το εμπιστευτεί και να το προσεγγίσει χωρίς το φόβο. Ήταν και είναι ένα χαρούμενο παιδί αλλά τώρα εκφράζει τη χαρά της διαφορετικά, καθότι είναι πιο εκδηλωτική. Δείχνει την αγάπη της περισσότερο και λάμπει όταν κι αυτό της δείχνει τη δική του, τη στοργή του και την αφοσίωσή του. Επίσης πολλοί φίλοι της την “ζηλεύουν” που έχει ένα τόσο γλυκό ζωάκι σπίτι της και νιώθει μεγάλη περηφάνια. Τέλος, έχει γίνει πιο υπεύθυνη αφού συμμετέχει ενεργά στην καθημερινή του φροντίδα.
“Είναι ο φίλος σου, ο σύντροφός σου,
ο προστάτης σου, ο σκύλος σου.
Θα είναι δικός σου σου, πιστός μέχρι
Τον τελευταίο χτύπο της καρδιάς του.
Του το οφείλεις να είσαι αντάξιος
Αυτής της λατρείας και αφοσίωσης.”
(*) Βασιλική Τενέντε (Ειδική παιδαγωγός, Master in Education and Special Learning Difficulties University of Stirling, Scotland, UK, University of Wales, Swansea, UK), σε συνεργασία με Θέμη Νικολάου (Fundamental f2, Αγωγή και εκπαίδευση σκύλων, Κορυτσάς 11, Αγία Παρασκευή, τηλ. 6977652603).