Ας πάρουμε το εξής συνηθισμένο παράδειγμα: Είναι Κυριακή μεσημέρι, έχετε ετοιμάσει ένα περιποιημένο γεύμα και το παιδί σας αρνείται πεισματικά να το δοκιμάσει, έτσι αναγκάζεστε να βράσετε μακαρόνια που ξέρετε σίγουρα ότι θα φάει. «Το να κάνετε αυτή την εξαίρεση μία στο τόσο είναι ένα πράγμα. Το να μαγειρεύετε σχεδόν καθημερινά κάτι ξεχωριστό για το παιδί σας, όμως, στρώνει τον δρόμο της αποδοχής των απαιτήσεών του», λέει ο καθηγητής παιδικής ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Tufts, David Elkind.
Ένα ακόμα παράδειγμα έχει να κάνει με τα tantrums των παιδιών, τα οποία είναι απολύτως φυσιολογικά όταν αυτά είναι 2 ετών, όμως όταν ένα 5χρονο σας χτυπάει επειδή δεν γίνεται αυτό που ζήτησε, «τότε μάλλον έχει καθιερωθεί μία χειριστική συμπεριφορά», λέει ο Elkind. Είναι, όμως, τότε πολύ αργά για να αλλάξει αυτή η συμπεριφορά του παιδιού;
Ένα παιδί 5-6 ετών που όταν θυμώνει βγαίνει εκτός ελέγχου, δείχνει πως χρειάζεται βοήθεια ώστε να βρει τα όριά του. Ποτέ δεν είναι αργά για να γίνει αυτό. Όμως, όσο πιο νωρίς ξεκινήσετε να βάζετε όρια, κατανοώντας τις ανάγκες του παιδιού σας σε κάθε στάδιο της ανάπτυξής του, μαθαίνοντάς του με ήρεμο και ευγενικό τρόπο τι είναι σωστό και τι λάθος, τι αποδέχεστε και τι όχι και πώς πρέπει να συμπεριφέρεται στον κόσμο, τόσο πιο εύκολα θα δημιουργήσετε την -εύθραυστη αλλά απαραίτητη- ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία και στα όρια.
Πότε μπορεί να ξεκινήσει η πειθαρχία του παιδιού
Καταρχάς είναι σημαντικό να ξεκαθαριστεί ότι όταν μιλάμε για πειθαρχία ΔΕΝ αναφερόμαστε στην τιμωρία. Ένα μωρό, λοιπόν, που αρπάζει τα γυαλιά σας, δεν το κάνει επειδή είναι απείθαρχο, αλλά επειδή θέλει να ανακαλύψει τον κόσμο. Το ίδιο ισχύει και όταν πιάνει με τα χέρια του το φαγητό του ή πετά κάτι από το καρεκλάκι του για να δει τι ήχο θα κάνει. Τα μωρά με τις πράξεις τους καταγράφουν αδιάκοπα τις παρατηρήσεις τους για τον κόσμο. Τι μπορείτε, όμως, να κάνετε ώστε να μη σπάσει το μωρό σας ένα ακόμα ζευγάρι γυαλιά, χωρίς -ταυτόχρονα- να φρενάρετε αυτό το πολύτιμο ταξίδι ανακάλυψης;
Ένα νεογέννητο μωρό έχει αποκλειστικά την ανάγκη της αγάπης, της τροφής, της καθαριότητας και της αγκαλιάς σας. Όσες ώρες και αν περνά σε αυτήν, δεν είναι ποτέ αρκετές και -μεταξύ μας- το ίδιο ισχύει και για εσάς. Από τους 4 μήνες της ζωής του και μετά, το μωρό αποκτά τα πρώτα του «θέλω» -π.χ. θέλει να κοιμάται στην αγκαλιά σας, θέλει να πιάσει τα πάντα για να δει τι μπορούν να κάνουν τα χέρια του. Οι δικές σας αντιδράσεις, μάλιστα, π.χ. το «άουτς» όταν τραβά τα μαλλιά σας, κάνουν τη διαδικασία ακόμα πιο διασκεδαστική! Παρ’όλα αυτά, όταν το 7 μηνών μωρό της ψυχολόγου και οικογενειακής συμβούλου Dr. Jane Nelsen άρχισε να τραβά τα μαλλιά της, απλά το άφηνε από την αγκαλιά της στο πάρκο του, χωρίς να πει κάτι. Το μωρό δεν μπορεί, φυσικά, να ελέγξει την φυσιολογική του παρόρμηση. Εμείς, όμως, μπορούμε.
Γύρω στον πρώτο χρόνο της ζωής του γίνεται επείγουσα η ανάγκη να ασφαλίσετε το σπίτι σας με κάθε τρόπο, ώστε να προστατεύσετε από ατυχήματα το μωρό που μπουσουλά και ίσως αρχίζει να περπατά. Με τον τρόπο αυτό του παρέχετε ένα ασφαλές μέρος για παιχνίδι και ανακάλυψη, χωρίς να χρειάζεται να λέτε διαρκώς «όχι», στέλνοντας το μήνυμα ότι δεν είναι ελεύθερο να εξερευνήσει τον κόσμο. Θα υπάρξουν, βέβαια, σημεία που δεν θα μπορέσετε να καλύψετε, π.χ. κάποιο καλώδιο που το μωρό σας θα θέλει να τραβήξει. Η Nelsen συμβουλεύει πως τις στιγμές εκείνες το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να το αποσπάσετε με κάτι άλλο, να αλλάξετε τον τόνο της φωνής σας και να πείτε «ξέρω ότι θέλεις να τραβήξεις το καλώδιο της λάμπας, αλλά αν το κάνεις θα πέσει πάνω στο κεφάλι σου και θα πονέσεις. Έλα να παίξουμε με τα κυβάκια σου!». Μπορεί να μην «πιάσει» με την πρώτη, αλλά αν αντιδράτε έτσι συστηματικά, κάποια στιγμή θα λειτουργήσει.
Την ίδια περίοδο μπορεί να ξεκινήσει το άγχος αποχωρισμού του μωρού, με αποτέλεσμα αυτό να κλαίει απαρηγόρητα κάθε φορά που βγαίνετε για λίγο από το δωμάτιο. Αντί να επιστρέφετε κάθε φορά πίσω τρέχοντας και να το παίρνετε στην αγκαλιά σας (κάτι που του δίνει το «σήμα» ότι έχει όντως λόγο να αναστατώνεται), μπορείτε απλά να πείτε ήρεμα «είμαι στο μπάνιο αγάπη μου! Έρχομαι σε μισό λεπτό!».
Στους 18 μήνες το παιδί σας αρχίζει να δοκιμάζει τις φωνητικές του χορδές και την δύναμη των πνευμόνων του, κάτι που μπορεί να σας φαίνεται έως και χαριτωμένο όταν είστε στο σπίτι, δεν είναι όμως αποδεκτό όταν είστε σε ένα εστιατόριο ή στην εκκλησία. Αποφύγετε την παρόρμηση να φωνάξετε και εσείς κάθε φορά που το παιδί σας φωνάζει ή -αντίθετα- να γελάσετε και πείτε του με απλά λόγια π.χ. «χαμηλώνουμε τη φωνή μας όταν είμαστε στο εστιατόριο». Φέρτε μαζί παιχνιδάκια που μπορούν να το απασχολήσουν και συνεχίστε να επαναλαμβάνετε την ίδια φράση κάθε φορά που το παιδί ξεχνιέται και φωνάζει ξανά. Αν, παρά τις προτροπές σας, το παιδί συνεχίζει να φωνάζει, ζητήστε τον λογαριασμό και φύγετε. Όπως λέει και η Nelsen «Το παιδί αυτής της ηλικίας δεν έχει τον αυτοέλεγχο που χρειάζεται για να εμποδίσει τέτοιες συμπεριφορές. Αυτό που πρέπει να κάνετε εσείς είναι να συνεχίσετε να εξηγείτε τους κανόνες, όσες φορές κι αν χρειάζεται, και μέχρι την ηλικία των 2 ½ - 3 ετών, θα είναι πλέον σε θέση να τους καταλάβει και να τους κάνει πράξη.»
Στα 2 του χρόνια το παιδί αποζητά σιγά-σιγά την αυτονομία του και είναι έτοιμο να επαναστατήσει για χάρη της. Ακόμα κι αν έχει ξεκινήσει κάπως να μιλά, δεν μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του, τα οποία αναγκάζεται να δείξει με έντονες πράξεις –εξ ου και τα tantrum, τα οποία μπορεί να εμφανιστούν για τον πιο απλό λόγο, π.χ. επειδή το παιδί δεν φτάνει να πιάσει ένα αρκουδάκι. Τα δαγκώματα και τα χτυπήματα είναι, επίσης, στο πρόγραμμα, ως εκδήλωση της αναστάτωσής του. Όταν το παιδί αρχίσει να δαγκώνει εσάς ή κάποιον άλλον, όμως, πείτε του με απλά λόγια πως η πράξη αυτή δεν είναι αποδεκτή: «Δεν δαγκώνουμε. Πονάει.» Για να αποφύγετε τα δαγκώματα και τα χτυπήματα στο μέλλον παρατηρήστε πότε το κάνει: Όταν είναι κουρασμένο; Όταν θυμώνει;
Τις στιγμές εκείνες προσπαθήστε να το αποσπάσετε με κάτι άλλο. Μια μαμά, για παράδειγμα, είχε το εξής πρόβλημα: Ο 2 ετών γιος της ήθελε να κουμπώνει μόνος του τη ζώνη του αυτοκινήτου και χτυπιόταν αν δεν τον άφηνε να το κάνει, κάτι που της προκαλούσε εξαιρετικό εκνευρισμό και τρομερή καθυστέρηση. Είχε, λοιπόν, την εξής ιδέα: Τραγούδι! Όταν ερχόταν η στιγμή της ζώνης, άρχιζε να του τραγουδά και του αποσπούσε πάντα την προσοχή. (Η εφευρετικότητα των γονιών δεν έχει όρια!)
«Καμιά ξυλιά στον ποπό πειράζει;» θα αναρωτηθείτε πολλοί. Εξάλλου, οι περισσότεροι από εμάς, φάγαμε μερικές σφαλιάρες από τους γονείς μας όταν ήμασταν μικροί –δεν πάθαμε τίποτα, σωστά; Δεν είναι ακριβώς έτσι, λένε οι ειδικοί. Καταρχάς, καθώς το παιδί μεγαλώνει, μια ξυλιά δεν θα το εμποδίσει από το να κάνει αυτό που θέλει. Τι θα κάνετε τότε; Θα το χτυπήσετε ακόμα πιο δυνατά; Επίσης, επειδή τα παιδιά μας μιμούνται, μαθαίνουν έτσι να χτυπούν και εκείνα, είτε εμάς είτε τους άλλους. Τέλος, οι ξυλιές δεν του μαθαίνουν απολύτως τίποτα. Ναι, το τρομάζουν και το κάνουν να σταματήσει εκείνη τη στιγμή. Όμως εσείς θέλετε να καταλάβει γιατί δεν πρέπει να κάνει κάτι.
Στην πραγματικότητα η διαπαιδαγώγηση του παιδιού δεν έχει ηλικιακά όρια. Όσο περισσότερο καθυστερήσετε, όμως, τόσο πιο δύσκολο θα είναι να εφαρμόσετε τα απαραίτητα για τη ζωή του στον έξω κόσμο όρια.