Όταν ένα ζευγάρι δεν μπορεί να κουβεντιάσει με επιτυχία το πρόβλημά του, τότε συνήθως φταίει ένα πράγμα. Ο καθένας προσπαθεί να κερδίσει, κι έτσι διαφωνούν περισσότερο πάνω στο πρόβλημα και συζητούν λιγότερο ήρεμα και αντικειμενικά. Έχουν την ανάγκη να έχουν δίκιο. Κι αυτή η ανάγκη είναι το δυνατότερο δηλητήριο για μια σχέση.
“Εσύ φταις!” λέει ο ένας σύντροφος στον άλλο. “Εσύ δημιούργησες το πρόβλημα. Απλώς δεν μπορείς να το δεις.”
“Όχι, εσύ δεν μπορείς” απαντά ο άλλος, “Κάνεις λάθος και δεν θες να το παραδεχτείς. Οποιοσδήποτε θα συμφωνούσε μαζί μου.”
Η ανάγκη τους να νικήσουν (η ανάγκη του να έχουν δίκιο) είναι όψη ενός είδους ναρκισσισμού –κι ο ναρκισσισμός είναι αποτέλεσμα ανασφάλειας. Όσο πιο ανασφαλείς είμαστε, τόσο προσπαθούμε να “φέρουμε στα ίσα της” αυτή την ανασφάλεια, φτιάχνοντας ένα αμυντικό κέλυφος, το οποίο μπορεί να μας προστατεύσει απ’ το λάθος μας, επειδή το να είμαστε λάθος σημαίνει ότι έχουμε αποτύχει ως άνθρωποι, στο φτωχό μυαλό μας. Το να έχεις δίκιο σημαίνει ότι είσαι επιτυχημένος.
Κατά κανόνα, όταν τα ζευγάρι έρχονται για θεραπεία σε ‘μένα, αυτό είναι το υποφώσκον πρόβλημα –ένα πρόβλημα που εντοπίζεται εύκολα. Αμέσως μόλις τους ακούσω να μιλάνε στο γραφείο μου, είναι ξεκάθαρο. Θα μπορούσε κανείς να πει, ότι το μόνο που χρειάζεται να κάνω είναι να τους εξηγήσω ότι και οι δύο προσπαθούν να κερδίσουν και ότι αυτό είναι το κυριότερο εμπόδιο στη σχέση τους. Δεν είναι όμως τόσο απλό. Ίσως απαντήσουν “Ναι, έχετε δίκιο, είμαι εγωιστής”, όμως μία εβδομάδα μετά θα τσακώνονται με τον ίδιο τρόπο. Το στοιχείο είναι βαθιά ριζωμένο στον χαρακτήρα τους.
Κι αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα που συναντά κανείς μόνο στα ζευγάρια. Είναι ένα πρόβλημα που μαστίζει όλη την ανθρωπότητα με την ιστορία των πολέμων της.
Για να δοθεί η λύση σε οποιοδήποτε πρόβλημα, τα ζευγάρια πρέπει να αφήσουν πίσω τους τη συνήθεια να θέλουν να έχουν πάντα δίκιο. Και για να αφήσουν αυτή τη συνήθεια πίσω τους, πρέπει να κατανοήσουν τα ψυχολογικά κίνητρα αυτής της ανάγκης. Πρέπει να καταλάβουν ότι η ανάγκη για δικαίωση πηγάζει από ανθυγιεινές πηγές που μπλοκάρουν τα συναισθήματά τους. Στον έναν βαθμό ή τον άλλο, κρατιούνται απ’ αυτήν την ανάγκη σαν οι ζωές τους να εξαρτώνται απ’ αυτήν.
Το να διαφωνείς για να κερδίσεις, δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Κάποιος φαίνεται να χάνει και κάποιος φαίνεται να κερδίζει. Ο νικητής θα νιώσει καλά κι ο χαμένος άσχημα. Ο χαμένος θα κάνει υποσχέσεις που δεν θα μπορέσει να κρατήσει. Θα υπάρξει μια παροδική εκεχειρία, μέχρι μια καινούρια διαφωνία να κάνει την εμφάνισή της.
Όταν καταφέρεις να πατάξεις την ανάγκη σου να νικάς βρίσκεσαι σε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση από πριν. Θα το καταλάβεις επειδή θα έχεις έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης ως προς τη σχέση σου και εντελώς διαφορετικό στόχο. Ο στόχος τότε δεν θα είναι η νίκη. Ο στόχος θα είναι να βρεις τη λύση, όποια κι αν είναι. Θα είσαι πια σαν έναν επιστήμονα που η μόνη του ανησυχία είναι να βρει τη σωστή απάντηση, όποια κι αν είναι αυτή και όποιος κι αν έχει το δίκιο με το μέρος του. Ακόμη κι αν η πρώτη σου θεωρία αποδειχτεί λάθος, θα είσαι έτοιμος να αποδεχτείς τη λύση, επειδή η λύση θα σε φέρει πιο κοντά με τον άνθρωπό σου. Αυτός θα είναι ο απόλυτος στόχος: να χτίσεις εγγύτητα, εμπιστοσύνη, αγάπη και αμοιβαίο σεβασμό.
Θα έχεις τότε φτάσει στη γη της εσωτερικής ασφάλειας. Δεν θα σου χρειάζονται καβούκια “αυτό-νομιμότητας”. Θα έχεις δίκιο, επειδή δεν θα σε πειράζει να έχεις άδικο. Θα έχεις δίκιο επειδή η σωστή απάντηση είναι να αποδεχτείς και να σεβαστείς τις διαφορές και να βρεις μια μέση οδό που θα οδηγήσει και τους δυο στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Δεν θα είσαι πια προσκολλημένος σε μια ανθυγιεινή ανάγκη, μια ανάγκη που απαιτεί να ζεις σε μια ψεύτικη φούσκα, με την αυταπάτη ότι πρέπει να βγεις νικητής με όποιο κόστος.
Την πρώτη φορά που θα τα καταφέρεις, ίσως δεν κρατήσει πολύ. Όμως, δεν θα πάρει πολύ καιρό μέχρι να γίνει βαθιά, ειλικρινής συνήθεια. Ένα κομμάτι του εαυτού σου θα νιώθει ότι είναι σημάδι αδυναμίας να μη διεκδικείς το δίκιο σου. Θα χρειαστεί να αναπτύξεις ένα λογικό “εγώ” που θα ελέγχει τον εαυτό σου.
Όσο πιο πολύ εξασκείσαι, τόσο καλύτερος θα γίνεσαι. Σύντομα θα νιώθεις όλο και πιο άνετα με το να έχεις άδικο και θα καταλάβεις ότι το να μην έχεις ανάγκη τη δικαίωση είναι δύναμη, όχι αδυναμία. Η ευελιξία είναι δύναμη, η ακαμψία είναι αδυναμία.
Σ’ αυτό το στάδιο ειρήνης και αρμονίας δεν υπάρχουν νικητές και χαμένοι. Υπάρχει μόνο το “εμείς”. Εμείς είμαστε οι νικητές.»
*Το κείμενο προέρχεται απ’ το blog του διάσημου ψυχαναλυτή Gerald Schoenewolf, Psychoanalysis Now.