Πώς μπορεί ένας γονιός να κάνει το παιδί του υπεύθυνο -να του μάθει να μαζεύει τα παιχνίδια του, να διαβάζει για το σχολείο, να αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του; Η ανατροφή ενός παιδιού υπεύθυνου, πειθαρχημένου, που βοηθάει δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, Γίνεται! Ιδού πώς:
Δείξτε στο παιδί πώς να κάνει μικρές δουλειές
Με καλή διάθεση και όρεξη καλού παιδαγωγού διδάξτε στο παιδί πώς να κάνει τις μικρό-δουλειές που αντιστοιχούν στο αναπτυξιακό του στάδιο. Αν η κόρη σας θέλει να φάει ένα τοστ πείτε της χαρούμενα «έλα να σου δείξω πώς να το φτιάχνεις μόνη σου» και παρέα, ετοιμάστε το σνακ. Την επόμενη φορά που η πείνα της θα την στείλει κατ' ευθείαν σε εσάς, ενθαρρύνετέ την να φτιάξει με τη βοήθειά σας το κολατσιό της και την τρίτη φορά, θυμίστε της ότι ξέρει πώς να το κάνει μόνη της και αφήστε την να το κάνει υπό την επίβλεψή σας. Πείτε της «μπράβο» για την καλή δουλειά, επαινέστε το αποτέλεσμα και με επιμονή και συνέπεια θα μάθει να το κάνει μόνη της.
Αντίστοιχα, επιμείνετε (είπαμε: με κέφι, όχι με γκρίνια) και σε άλλες μικρές δουλειές, όπως το να βάλουν τα παιδιά μόνα τις πιτζάμες τους ή να τοποθετούν τα ρούχα τους στα άπλυτα (και όχι στο πάτωμα).
Χρησιμοποιήστε τις λέξεις «ευθύνη» και «υπευθυνότητα»
Στα μικρά παιδιά αρέσει να νιώθουν ότι οι μεγάλοι τους αντιμετωπίζουν σαν ίσους. Στο ίδιο πλαίσιο, τους αρέσει πολύ να τους μιλούν με σοβαρότητα, χρησιμοποιώντας λέξεις «ενήλικες» και «σοβαρές». Όσο είναι ακόμη μικρά (αργά ή γρήγορα αυτό θα παρέλθει) είστε οι θεοί και οι ήρωές τους, επομένως οτιδήποτε τα εξισώνει με εσάς είναι ευπρόσδεκτο. Μιλήστε, λοιπόν, ανοιχτά για «ευθύνη» και για «υπευθυνότητα» με τόνο γλυκό και σοβαρό, εξηγώντας για παράδειγμα ότι «είναι δική σου ευθύνη να φτιάχνεις την τσάντα σου, γιατί είσαι πια μεγάλος».
Αφήστε να «πάθουν για να μάθουν»
Φυσικά δεν εννοούμε μ' αυτό να αφήσετε το παιδί να αρρωστήσει γιατί είναι δική του ευθύνη να θυμηθεί το μπουφάν του ή να πεινάσει στο σχολείο γιατί ξέχασε να ετοιμάσει το κολατσιό του. Μπορείτε όμως, αν βρίσκεται στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, να το αφήσετε να αναλάβει τις σχολικές του ευθύνες με ό,τι αυτό συνεπάγεται -να ξεχάσει βιβλία και φυλλάδια σπίτι, να μην διαβάσει καλά την ορθογραφία του κ.ο.κ.. Για να υπολογίσει τις συνέπειες των πράξεών του, πρέπει οι συνέπειες αυτές να πηγάζουν ξεκάθαρα από το ίδιο. Εγώ ξέχασα το τετράδιό μου, δεν ξέχασε η μαμά να μου το βάλει στην τσάντα.
Αναθέστε μια ευθύνη
Αν έχετε ζωάκι, μπορείτε να αναθέσετε στο παιδί κάποια -«ανώδυνη»- αρμοδιότητα σχετικά μ' αυτό, όπως για παράδειγμα να του βάζει εκείνο το βραδινό του φαγητό. Συζητήστε μαζί του σε τόνο σοβαρό (το είπαμε και προηγουμένως: τα παιδιά λατρεύουν να τους φερόμαστε σαν ενήλικες) ότι «η Λίζα/ ο Ρόκι/ η Ψιψινέλ πρέπει να τρώει το βράδυ τόση τροφή» αλλά εσείς (πώς τα φέρνει η ζωή, καμιά φορά!) εκείνη την ώρα συνήθως έχετε πολλές δουλειές. Επομένως «μήπως θα μπορούσες να αναλάβεις να την/ τον ταϊζεις εσύ;». Θα χρειαστεί τον πρώτο καιρό να του υπενθυμίστε του την υποχρέωση που ανέλαβε, αλλά αργά ή γρήγορα θα του γίνει συνήθεια.
Αντίστοιχα, μπορείτε να του κάνετε δώρο ένα γλαστράκι και να το ενθαρρύνετε να αναλάβει να το φροντίσει το ίδιο. Μ' αυτό τον τρόπο θα γίνει στο παιδί βίωμα η σχέση ευθύνης-αποτελέσματος (αν το φροντίσω θα μεγαλώσει/ αν όχι, θα μαραθεί).
Μερικά ακόμα χρήσιμα tips
-Μην περιμένετε άμεσα αποτελέσματα: Δεν είναι εύκολο να μάθει ο πεντάχρονος γιος σας από τη μια στιγμή στην άλλη ότι πρέπει να αναλαμβάνει ευθύνες. Θα χρειαστεί επανάληψη και επιμονή, επομένως οπλιστείτε με τη σημαντικότερη αρετή που κάθε γονιός πρέπει να έχει: την υπομονή.
-«Μπράβο σου!»: Μέτρον άριστον: Ο έπαινος, όπως και η ενθάρρυνση, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις το κλειδί για μαι επιτυχημένη παιδαγωγική πρακτική. Αν ωστόσο κάθε δεύτερη κουβέντα σας είναι «μπράβο, είσαι ο καλύτερος», τότε η επιβράβευση χάνει την αξία σας. Ναι στα «μπράβο», όχι στην σπατάλη τους, λοιπόν.
-Είστε το πρότυπό τους. Ό,τι και να πει ένας γονιός περισσεύει, αν οι πράξεις του έχουν απόσταση από τα λόγια του. Γίνετε το παράδειγμα που χρειάζονται κάνοντας τις δουλειές σας με όρεξη, συνέπεια και συγκέντρωση. Εσείς δείχνετε στο παιδί τον δρόμο.