Οι οικογένειες με παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών αποτελούν σχεδόν το 40% του συνόλου των ιδιοκτητών κατοικίδιων ζώων στις ΗΠΑ και τα ζώα έχουν εξέχουσα θέση στα παιχνίδια, τα βιβλία, τις ταινίες και τα τηλεοπτικά προγράμματα που απευθύνονται σε παιδιά.
Η επιστήμη κάνει τα πρώτα της βήματα σε ό,τι αφορά στην πιο εμπεριστατωμένη εξέταση των πολλών ρόλων που παίζουν τα κατοικίδια στην υγεία, την ανάπτυξη και την ευεξία των παιδιών.
Μελέτες δείχνουν ότι τα ζώα μπορούν να λειτουργήσουν σαν προστασία από το στρες, μετριάζοντας, για παράδειγμα, τα στενόχωρα αισθήματα που προκαλούν οι αγχωτικές εμπειρίες, μειώνοντας την αίσθηση του σωματικού και συναισθηματικού πόνου, ενώ η κατοχή ενός σκύλου, ειδικότερα, μπορεί να προάγει έναν πιο υγιεινό, πιο δραστήριο τρόπο ζωής.
Τα κατοικίδια ως μέλη της οικογένειας
Μία πτυχή της κοινωνικο-συναισθηματικής ανάπτυξης που έχει προσελκύσει ιδιαίτερη προσοχή περιλαμβάνει τους δεσμούς που δημιουργούν τα παιδιά με τα κατοικίδια και τη συνεπακόλουθη κοινωνική στήριξη που μπορούν να προσφέρουν οι σχέσεις αυτές.
Όταν ερωτώνται, τόσο τα παιδιά όσο και οι γονείς περιγράφουν τα κατοικίδια ως «μέλη της οικογένειας» και τα παιδιά συχνά θα τα παρουσιάσουν σαν τους «καλύτερους φίλους» τους. Πολλά παιδιά στρέφονται στα κατοικίδιά τους για στήριξη και παρηγοριά.
Σύμφωνα με μία μελέτη, το 75% των παιδιών ηλικίας 10-14 ετών που συμμετείχαν αναζητούσαν το κατοικίδιό τους όταν ήταν αναστατωμένα. Άλλη έρευνα, που έγινε στο Ηνωμένο Βασίλειο, βρήκε ότι τα παιδιά συχνά τοποθετούσαν τα ζώα υψηλότερα από κάποιες άλλες ανθρώπινες σχέσεις που διατηρούσαν εντός των κοινωνικών δικτύων τους και ότι οι σκύλοι και οι γάτες θεωρούνταν έμπιστοι, όπως και ότι προσέφεραν παρηγοριά και στήριξη.
Οι στενές σχέσεις με σκύλους και γάτες συνδέονται επίσης με την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης (δηλαδή της ικανότητας να αναγνωρίζει κανείς τα συναισθήματα του άλλου και να «μπαίνει στη θέση του») και μιας θετικότερης συμπεριφοράς μεταξύ των παιδιών (π.χ. να ενεργούν με στόχο το καλό των άλλων).
Παρ' όλο που έχουμε να μάθουμε πολλά ακόμη για τον ρόλο που παίζουν τα κατοικίδια στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών, γνωρίζουμε ότι τα παιδιά που δεν έχουν μικρότερα αδέρφια είναι πιο πιθανό να έχουν κατοικίδια και οι γονείς αναφέρουν ότι αυτά τα παιδιά ασχολούνται επίσης περισσότερο με παιχνίδια και δραστηριότητες φροντίδας μαζί με τα ζώα που τα συντροφεύουν, γεγονός που υποδηλώνει ότι το τελευταίο παιδί μιας οικογένειας ή τα μοναχοπαίδια μπορεί να ωφελούνται συγκριτικά περισσότερο από την ύπαρξη κατοικίδιων στο σπίτι.
Μείωση άγχους
Η ύπαρξη κοινωνικής στήριξης παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία των ενηλίκων και έχει υποστηριχθεί ότι τα κατοικίδια και άλλα ζώα μπορούν επίσης να παράσχουν αυτό το είδος στήριξης στα παιδιά. Η μείωση του άγχους μπορεί να έχει άμεσες, θετικές συνέπειες στον καρδιακό παλμό και την αρτηριακή πίεση για τα παιδιά και τους ενήλικες και η παρουσία ζώων έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί αυτά τα αποτελέσματα σε ανθρώπους σε όλες τις φάσεις της ζωής τους και σε διάφορες συνθήκες. Η ικανότητα του ζώου να παράσχει κοινωνική στήριξη, χωρίς να κρίνει, έχει θεωρηθεί ότι μπορεί να αποτελεί μία εξήγηση για τη χαλαρωτική δράση της παρουσίας ενός ζώου. Οι επισκέψεις στο γιατρό μπορεί να αποτελούν στρεσογόνο παράγοντα για τα παιδιά και οι πρώιμες αρνητικές εμπειρίες μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη πιο μακροχρόνιων φόβων που γενικεύονται σε άλλες καταστάσεις. Η παρουσία ζώων έχει αποδειχθεί ότι ηρεμεί τα παιδιά σε τέτοιες αγχωτικές καταστάσεις.
Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ακόμη και οι σύντομες αλληλεπιδράσεις με ένα σκύλο φαίνεται να μειώνουν τόσο τη σωματική όσο και τη συναισθηματική αίσθηση του πόνου στα παιδιά που έχουν υποβληθεί πρόσφατα σε κάποια χειρουργική επέμβαση (1-3 ημέρες πριν από την επαφή με τον σκύλο), τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι η επαφή με ζώα μπορεί να είναι ευεργετική για την υγεία και την ευεξία ενός παιδιού με χειροπιαστούς και μετρήσιμους τρόπους.
Προαγωγή ενός υγιεινού τρόπου ζωής
Τα κατοικίδια παίζουν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή ενός υγιεινού τρόπου ζωής τόσο σε ό,τι αφορά στη σωματική δραστηριότητα όσο και τη διαχείριση του βάρους.
Η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και η παχυσαρκία στα παιδιά αποτελούν, όλο και περισσότερο, παράγοντα ανησυχίας για τη δημόσια υγεία σε όλο τον κόσμο, ενώ σχεδόν το 30% των παιδιών στις ανεπτυγμένες χώρες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως υπέρβαρα ή παχύσαρκα.
Πέρα από το κοινωνικό στίγμα που μπορεί να συνεπάγεται το γεγονός ότι είναι κανείς υπέρβαρος, τα συγκεκριμένα παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο να παρουσιάσουν συγκεκριμένα προβλήματα υγείας, όπως το διαβήτη τύπου 2, καρδιαγγειακή νόσο και προβλήματα στο συκώτι.
Τα κατοικίδια, και οι σκύλοι ειδικότερα, μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας απλώς και μόνο λόγω της ανάγκης τους για άσκηση και της επιθυμίας τους για παιχνίδι. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που ζουν σε οικογένειες με σκυλιά έχουν υψηλότερα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, ενώ μελέτη στην Αυστραλία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα μικρά παιδιά (5-6 ετών) που ζουν σε οικογένειες με σκυλιά ήταν λιγότερο πιθανό να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι οι έγκυες μητέρες που έχουν σκυλιά είναι πιο πιθανό να πληρούν τις εθνικές κατευθυντήριες γραμμές για τη σωματική δραστηριότητα επειδή βγαίνουν βόλτα με το σκυλί τους.
Γνωστική ανάπτυξη
Ο ρόλος των ζώων στη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων παραμέτρων όπως η αντίληψη, η λογική σκέψη, η λήψη αποφάσεων, η προσοχή, η μνήμη και η χρήση της γλώσσας, αποτελεί και αυτός έναν ενεργό τομέα επιστημονικής διερεύνησης. Στο πεδίο των αλληλεπιδράσεων μεταξύ ανθρώπου και ζώων, μία δημοφιλής θεωρία, η «βιοφιλία», υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι φτιαγμένοι για να ανταποκρίνονται στα ζώα και στον φυσικό κόσμο.
Η επιλεκτική προσοχή απέναντι στα ζώα και τη φύση ήταν, πιθανότατα, ζωτικής σημασίας για τους πρώτους ανθρώπους, η επιβίωση των οποίων εξαρτιόταν από την ικανότητά τους να εντοπίζουν χρήσιμους πόρους, να βρίσκουν τη λεία τους και να αποφεύγουν τα σαρκοβόρα. Αυτό μπορεί να βοηθά να εξηγηθεί γιατί οι παρεμβάσεις που γίνονται με τη χρήση ζώων φαίνεται να κινητοποιούν και να ωφελούν ορισμένα παιδιά (π.χ. τα παιδιά με προβλήματα διάσπασης προσοχής, όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ/ADHD) και μπορεί επίσης να υποστηρίζει την ένταξη ζώων και εικόνων με ζώα, στην εκπαίδευση.
Γλωσσική ανάπτυξη
Ο ρόλος των ζώων στη γλωσσική ανάπτυξη είναι αβέβαιος, αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, οι λέξεις «σκύλος» και «γάτα» είναι από εκείνες που απαντώνται πιο συχνά στο λεξιλόγιο των νηπίων. Οι λέξεις αυτές είναι επίσης εκείνες που αναζητούν συχνότερα τα παιδιά στις εγκυκλοπαίδειες. Σε μια έρευνα για τη χρήση του internet από τους μικρούς Ολλανδούς, «η αναζήτηση πληροφοριών για ζώα» ήταν μεταξύ των τεσσάρων συχνότερων περιγραφών θετικών εμπειριών από το internet.
Τα ευρήματα αυτά ενδέχεται να συντείνουν στην άποψη ότι στον άνθρωπο υπάρχει εγγενές ενδιαφέρον για τα ζώα και δείχνουν πώς τα ζώα μπορούν να κινητοποιήσουν και να «κεντρίσουν» το ενδιαφέρον των παιδιών για γνώση.
Αλλεργίες και Ανοσία
Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η επαφή με σκύλους και γάτες κατά την παιδική ηλικία ενδέχεται να μειώνει την πιθανότητα ανάπτυξης ορισμένων τύπων αλλεργικής αντίδρασης σε αυτά αργότερα στη ζωή του ατόμου, ενώ η ύπαρξη κατοικίδιων στο σπίτι έχει επίσης συνδεθεί με την καλύτερη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος στα παιδιά, όπως δείχνουν τα υψηλότερα ποσοστά παρακολούθησης στο σχολείο λόγω λιγότερων απουσιών για λόγους ασθένειας. Τα υψηλότερα ποσοστά παρακολούθησης στο σχολείο θεωρείται ότι συνδέονται με το γεγονός ότι τα παιδιά που ζουν σε σπίτια με κατοικίδια έχουν αναπτύξει ισχυρότερο ανοσοποιητικό σύστημα λόγω της έκθεσής τους σε μικρόβια που προέρχονται από τα κατοικίδια. Το γεγονός αυτό ήταν ιδιαίτερα αισθητό στα μικρότερα παιδιά (ηλικίας 5-8 ετών) και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αντιστοιχούσε σε σχεδόν τρεις εβδομάδες επιπλέον παρακολούθησης για τα παιδιά με κατοικίδια.
Το κείμενο αποτελεί μεταφρασμένο απόσπασμα του ‘WALTHAM ® pocketbookofhuman-animalinteractions’ των Dr. James Serpell και Dr. Sandra McCune (2012).