Κάποιες φορές τα παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται να κοινωνικοποιηθούν ή προσεγγίζουν τους άλλους με τρόπο που δεν τους βοηθάει να χτίζουν σταθερές φιλίες. Οι γονείς και οι δάσκαλοι συχνά προβληματίζονται μήπως συμβαίνει κάτι στο οικογενειακό ή σχολικό περιβάλλον που δυσκολεύει το παιδί αναφορικά με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του. Ωστόσο, χρειάζεται να είμαστε υποψιασμένοι ότι ένας πιθανός λόγος που μπορεί να οδηγεί ένα παιδί στο να αντιμετωπίζει προβλήματα στον κοινωνικό τομέα είναι οι μαθησιακές δυσκολίες που μπορεί να έχει.
Πολύ συχνά γονείς παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες παρατηρούν οι ίδιοι ή ενημερώνονται από το σχολείο ότι το παιδί δεν παίζει με άλλα παιδιά ή ότι παρουσιάζει προβληματικές συμπεριφορές. Πρόκειται για αυτές ακριβώς τις περιπτώσεις όπου η μαθησιακή δυσκολία συνοδεύεται από κάποιο έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες.
Κοινωνικές δεξιότητες και δυσκολίες μάθησης
Η έρευνα και η εμπειρία με τα παιδιά με δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσπραξία, Διαταραχή Ελλειμμάτικής Προσοχής/Υπερκινητικότητα δείχνει ότι συχνά παρουσιάζουν έλλειμμα στον τομέα των κοινωνικών δεξιοτήτων. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες συχνά προτιμούν να περνούν την ελεύθερη ώρα τους μόνα, βλέποντας πολλές ώρες τηλεόραση, παίζοντας παιχνίδια στον υπολογιστή ή σερφάροντας στο internet. Δηλαδή, να περνούν τον περισσότερο χρόνο τους σε συνθήκες που δεν απαιτούν την εφαρμογή κοινωνικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό δεν αφορά όλα τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες.
Τα παιδιά με έλλειμμα στις κοινωνικές δεξιότητες είναι λιγότερο ικανά από τα άτομα της ηλικίας τους να αναγνωρίσουν πώς μπορούν να εμπλακούν λειτουργικά σε μία κοινωνική κατάσταση και λιγότερο ενήμερα για το πώς οι άλλοι μπορεί να ανταποκριθούν σε αυτά. Έτσι φαίνεται να συμπεριφέρονται χωρίς να έχουν την απαραίτητη κοινωνική γνώση.
Πώς οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να επηρεάζουν τις κοινωνικές δεξιότητες των παιδιών
Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ενδέχεται να μονοπωλούν μία συζήτηση, δηλαδή να μην γνωρίζουν πώς να είναι ευγενικοί συνομιλητές, κάνοντας παύσεις για να πάρει τον λόγο ο συνομιλητής τους. Ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα παρορμητικά και να "πηδάνε" από το ένα θέμα στο άλλο. Ή ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα σιωπηλά ανάμεσα στους φίλους τους, είτε επειδή ενδέχεται να τους είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βάλουν τις σκέψεις τους μέσα σε λέξεις είτε επειδή φοβούνται να μην πουν κάτι λάθος και αυτό προκαλέσει κάποιο πείραγμα από τα υπόλοιπα παιδιά. Υπάρχει και η περίπτωση, όμως, να μην μπορούν να καταλάβουν τα αστεία ή το χιούμορ που γίνεται ανάμεσα στα παιδιά ή ακόμα περισσότερο το τι συζητάνε τα υπόλοιπα παιδιά. Επίσης, στο παιχνίδι τους ενδέχεται να μην μπορούν να θυμηθούν τους κανόνες των παιχνιδιών και αυτό να έχει ως αποτέλεσμα να τους παραβιάζουν συχνά, διαταράσσοντας έτσι τη ροή του παιχνιδιού.
Τέλος, οι μαθησιακές δυσκολίες συχνά συνοδεύονται από δυσκολία στην ισορροπία, στο συντονισμό χεριών/ποδιών, στη λεπτή κίνηση κ.ά., που μπορεί να εμποδίζουν ένα παιδί να συμμετέχει στο κινητικό παιχνίδι των συνομηλίκων τους (κυνηγητό, παιχνίδι με μπάλα κ.ά.).
Τι μπορούμε να κάνουμε
Σε γενικές γραμμές, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι η σκληρή κριτική για τις δυσκολίες τους στο να αλληλεπιδράσουν κατάλληλα στον κοινωνικό κόσμο δεν θα βοηθήσει τα παιδιά μας να βελτιώσουν τις κοινωνικές δεξιότητές τους. Η έντονη κριτική μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά να βιώνουν με δυσαρέσκεια τον εαυτό τους και να μειώσει την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθησή τους και άρα την πιθανότητα να εμπλακούν λειτουργικά στο μέλλον σε κοινωνικές καταστάσεις.
Πολύ πιο βοηθητικός τρόπος παρέμβασης για τα παιδιά είναι να τους διδάξουμε απευθείας τις καινούριες δεξιότητες. Και πώς να τους τις διδάξουμε; Μιλώντας τους για τις εν λόγω κοινωνικές καταστάσεις και περιγράφοντάς τες από όλες τις πιθανές οπτικές γωνίες των ατόμων που εμπλέκονται στην κοινωνική αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, λέγοντάς τους τι συνήθως γίνεται στη συγκεκριμένη κοινωνική κατάσταση, τι κοινωνικές προσδοκίες έχουν οι άλλοι άνθρωποι από εμάς, τι άλλες επιλογές έχουν εκτός από αυτές που ήδη γνωρίζουν κ.ά.. Επίσης, πολύ βοηθητικό είναι να παίξουμε παιχνίδι ρόλων με τα παιδιά μας, αναπαριστώντας τις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις και εφαρμόζοντας διάφορα σενάρια. Αν τα παιδιά μας μάθουν αυτές τις κοινωνικές πληροφορίες ή αναπτύξουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να παίξουν και να αλληλεπιδράσουν, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να χρησιμοποιήσουν αυτές τις κοινωνικές δεξιότητες στο σχολείο ή σε άλλους χώρους που συναναστρέφονται με παιδιά και έτσι να αποκτήσουν εμπειρία, να ζήσουν δηλαδή, τα θετικά αποτελέσματα που φέρνουν αυτές οι αλλαγές στην κοινωνική τους ζωή.
Η ευαισθητοποίηση των άλλων παιδιών
Η έλλειψη αποδοχής από τα υπόλοιπα παιδιά, μπορεί για κάποιο παιδί με μαθησιακές δυσκολίες να είναι το πιο σημαντικό από τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει. Γι' αυτό πολύ σημαντικό είναι να ευαισθητοποιηθούν όλα τα παιδιά για τις δυσκολίες στον κοινωνικό τομέα που μπορεί να έχει κάποιος συνομήλικός τους.
Τέλος, όποια προβλήματα κι αν αντιμετωπίζει ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί με την κατάλληλη βοήθεια να βελτιώσει τις κοινωνικές του δεξιότητες, προκειμένου έτσι να καλύψει τις βασικές του ανάγκες που δεν είναι άλλες από την αποδοχή και την αίσθηση ότι ανήκει κάπου.
(*) Η Μαράνια Γκιόκα, Msc, είναι ειδική παιδαγωγός, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε προγράμματα ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων www.socialskillsproject.com.