Στις περισσότερες περιπτώσεις, η μονογονεϊκή οικογένεια προκύπτει είτε επειδή ο/η σύζυγος εγκαταλείπει την εστία είτε επειδή κάποιος από τους δύο γονείς πεθαίνει. Ωστόσο, δεν είναι λίγες σήμερα οι γυναίκες που, νιώθοντας κοινωνικά και οικονομικά απελευθερωμένες, αποφασίζουν να μεγαλώσουν μόνες ένα παιδί.
Όμως, πόσο εύκολο είναι; Τι κίνδυνοι υπάρχουν τόσο για τη μήτερα όσο και για τη σωστή ανατροφή του παιδιού; Και τι συμβαίνει στην περίπτωση του μόνου πατέρα; Η συμβουλευτική ψυχολόγος-ορθοπαιδαγωγός κ. Γώγα Κυριακίδου δίνει απαντήσεις, ενώ η Άννα και η Μαίρη* περιγράφουν τις δικές τους εμπειρίες όταν ο μπαμπάς έφυγε από το σπίτι.
Οι δυσκολίες του να μεγαλώνεις μόνη ένα παιδί
«Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες είναι η έλλειψη διαμοίρασης ευθυνών και ο διπλός ρόλος που καλείται η μητέρα να παίξει όταν παρουσιάζονται προβλήματα, όταν πρέπει να ληφθούν αποφάσεις, όταν χρειάζεται να αντιμετωπιστούν τα πρακτικά θέματα κ.λπ. Δυσκολίες μπορεί να έχει ακόμα στις διαπροσωπικές της σχέσεις ιδίως στις σχέσεις με μετέπειτα συντρόφους, και όχι μόνο», λέει η κ. Κυριακίδου.
Την ρωτάμε για τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού και εξηγεί ότι παίζει ρόλο η ηλικία. «Το παιδί, όσο είναι πολύ μικρό, δεν κατανοεί τη διαφορά, αφού μέχρι 3 ετών έχει απόλυτη ανάγκη την μητέρα του. Ο πατέρας είναι σημαντικός την εποχή αυτή, αλλά ο ρόλος του είναι στην "οπισθοφυλακή", σαν στήριγμα και περισσότερο σαν ενισχυτής της μητέρας στο δύσκολο έργο της. Μετά όμως την ηλικία των 3 χρόνων, τα πράγματα δυσκολεύουν για το παιδί, το οποίο στο στάδιο αυτό της εξέλιξης αρχίζει να παρατηρεί το περιβάλλον και να εξερευνά τον κόσμο. Το παιδί αρχίζει να κατανοεί ότι κάτι λείπει από τη ζωή του, κι εκεί η έλλειψη του πατέρα στην οικογένεια γίνεται αισθητή. Στη συνέχεια, όσο μεγαλώνει, το παιδί αναρωτιέται για την έλλειψη του πατέρα και την "μονογονεϊκότητα" της οικογένειας. Πιθανόν να πιστέψει ότι ήταν ανεπιθύμητο από τον πατέρα του και αυτό είναι ένα σημαντικό ψυχικό τραύμα για το παιδί. Μπορεί να το κουβαλά σε όλη του τη ζωή και να τραυματίσει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή του. Κάτι επίσης σοβαρό είναι η απουσία βιωμένου μοντέλου, πατρικού και αρσενικού, ούτως ώστε να μπορεί να ταυτιστεί, να συνδιαλλαγεί με αυτό και να το επεξεργαστεί στην συνέχεια, κατά την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του». Είναι δύσκολο ιδίως για ένα αγόρι να ταυτιστεί με το μοντέλο της μητέρας του. Αλλά και στην ψυχή των κοριτσιών υπάρχει ένα κενό που δημιουργεί αρκετά προβλήματα στις σχέσεις τους με το άλλο φύλο.
Οι παγίδες μιας μονογονεϊκής οικογένειας
Μία μητέρα που μένει μόνη, και μάλιστα χωρίς να είναι προετοιμασμένη γι’αυτό, νιώθει καταρχήν απογοήτευση, έπειτα κούραση και αποθάρρυνση, τόσο για την ίδια όσο και για το παιδί της. «Η μόνη ανάγκη που έχουν, όμως, τα παιδιά είναι μία μητέρα ευτυχισμένη, χαρούμενη, με αισιοδοξία και πίστη», συνεχίζει η κ. Κυριακίδου. «Η γκρίνια, η θλίψη, η υπερβολική αυστηρότητα δεν βοηθούν το παιδί να αγαπήσει ούτε τον εαυτό του ούτε τους άλλους. Αντίθετα το οδηγούν στο να εμφανίσει και εκείνο αυτά τα χαρακτηριστικά. Καλό θα ήταν, λοιπόν, οι γυναίκες που βιώνουν τέτοιες καταστάσεις, να συμβουλευτούν ειδικούς για το πώς να λειτουργήσουν με τα παιδιά τους».
Πώς μπορεί να υποστηρίξει η μητέρα τη μονογονεϊκή οικογένεια;
Η κ. Κυριακίδου συμβουλεύει τις μητέρες που «οδηγούν» μία τέτοια μορφή οικογένειας να δεχθούν βοήθεια από γονείς, αδέλφια, συγγενείς και φίλους σε πρακτικό επίπεδο, χωρίς όμως να αισθάνονται υποχρεωμένες ή να εκβιάζονται μέσω της προσφοράς που τους δίνεται. Κάποιο κοντινό στην οικογένεια πρόσωπο θα μπορούσε, εφόσον το θέλει, να λειτουργήσει σαν πατρικό μοντέλο – κάτι τέτοιο θα βοηθούσε πολύ το παιδί.
Μπαμπάς, μόνος… ψάχνει
«Στην περίπτωση της μονογονεϊκής οικογένειας με μόνο γονιό τον πατέρα, τα πράγματα είναι λίγο πιο δύσκολα κατά τα πρώτα χρόνια του παιδιού, όπου η σύνδεση με το παιδί που παρέχει η μητέρα δεν είναι καθόλου εύκολη για τον πατέρα. Αυτό όχι λόγω ανεπάρκειας, αλλά λόγω φυσικής διαφορετικότητας. Όπως, άλλωστε συμβαίνει και με την μητέρα, ποτέ δεν θα μπορεί να δώσει στο παιδί αυτά που θα του έδινε ο άλλος», σημειώνει η κ. Κυριακίδου.
H ιστορία της Άννας: «Έτσι κι αλλιώς ήταν απών»
Πέρα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όλοι τον τελευταίο καιρό με την οικονομική κρίση, δεν βλέπει άλλες σημαντικές δυσκολίες στη ζωή της, τους τελευταίους 8 μήνες που έμεινε μόνη με δύο παιδιά, η Άννα, 43 ετών. Όπως είπε σε τηλεφωνική μας επικοινωνία, «η προσαρμογή παραμένει λίγο δύσκολη, πρέπει να τα κάνω όλη μόνη, αλλά έτσι κι αλλιώς ο άντρας μου ήταν σχετικά απών στον γάμο μας». Οι σχέσεις τους παραμένουν καλές, κυρίως για χάρη των δύο κοριτσιών τους, ηλικίας 5 και 11 ετών, οι οποίες πλέον περνούν περισσότερο ποιοτικό χρόνο με τον μπαμπά τους.
Η Άννα και ο άντρας της φρόντισαν να πάρουν διαζύγιο με όσο πιο πολιτισμένο τρόπο είναι αυτό εφικτό να γίνει. «Τα πράγματα ήταν δύσκολα, αλλά όχι όσο δύσκολα φανταζόμουν. Δεν είχαμε συγκρούσεις μπροστά στα παιδιά». Άλλωστε, η ίδια είναι οικονομικά ανεξάρτητη και μεγαλώνει τα παιδιά με μια μικρή βοήθεια από τη γιαγιά τους, χωρίς την οικονομική συμβολή του συζύγου της. Ούτε τα παιδιά αντιμετώπισαν δυσκολίες στο σχολείο. «Η μικρή δεν έχει πει τίποτα στο σχολείο της και η μεγάλη που το είπε, αντιμετωπίστηκε πολύ φυσιολογικά από τις φίλες της. Ενιωσε κι εκείνη πολύ καλύτερα όταν ανακάλυψε πόσων παιδιών οι γονείς έχουν χωρίσει».
Δυσκολότερα είναι τα πράγματα στο κοινωνικό πλαίσιο της Άννας, καθώς, όπως λέει, οι περισσότεροι κοινοί φίλοι του ζευγαριού νιώθουν αμήχανα ως προς το ποιον από τους δύο να διαλέξουν. «Λέω σε όλους ότι δεν είναι υποχρεωμένοι να πάρουν το μέρος κάποιου. Ότι δεν τους ζητείται καμία κριτική. Προσπαθώ να τους απαλλάξω από τη δύσκολη θέση να αισθάνονται ή να μιλούν κάπως».
Ρωτάω την Άννα αν έχει σκοπό να ξαναφτιάξει την ζωή της. «Δεν το αποκλείω αλλά δεν το έχω σκεφτεί ακόμα, δεν έχει "κάτσει"», μου απαντά.
H ιστορία της Μαίρης: «Χωρίς τη γιαγιά και τον παππού δεν ξέρω τι θα έκανα»
Καλή σχέση με τον πρώην σύζυγό της διατηρεί και η Μαίρη, παρόλο που και εκείνος δεν την στηρίζει καθόλου οικονομικά, καθώς η κρίση έπληξε σοβαρά τα εισοδήματά του. Αυτό που ουσιαστικά απασχόλησε την Μαίρη κατά τη διάρκεια του χωρισμού, ήταν η ψυχολογική κατάσταση των παιδιών και το πώς θα αντιλαμβάνονταν πλέον την οικογένεια. «Τώρα πια δεν είμαστε οικογένεια;», της είχαν πει τότε, στα 9 τους χρόνια, και χρειάστηκε αρκετή προσπάθεια από μέρους της για να τους εξηγήσει πως το ότι η μαμά και ο μπαμπάς δεν είναι πια ζευγάρι, δεν σημαίνει ότι παύουν να είναι μαμά και μπαμπάς. Μαζί συναποφασίζουν για τη ζωή των κοριτσιών «και ευτυχώς υπάρχει καλή επικοινωνία».
Το γεγονός ότι η Μαίρη και ο πρώην σύζυγός της δεν τσακώνονταν μπροστά στα κορίτσια και διατηρούν φιλικές σχέσεις, αλλά και τα πολλά παραδείγματα τέτοιων οικογενειών που συναντούν οι μικρές στο σχολείο, τις βοήθησε να αντιμετωπίσουν πολύ καλύτερα την κατάσταση.
Οικονομικά, όμως, πώς τα καταφέρνει; «Με τη βοήθεια του παππού και της γιαγιάς, φυσικά. Δεν ξέρω τι θα έκανα χωρίς αυτούς», λέει η Μαίρη και εξηγεί ότι τον πρώτο καιρό του χωρισμού δεν ήθελε να φέρει περισσότερες αλλαγές στη ζωή των παιδιών. Τον τελευταίο καιρό, όμως, λόγω του ότι και ο άντρας της δεν την βοηθά οικονομικά, αναγκάστηκαν να μείνουν στο σπίτι των παππούδων, ενώ από του χρόνου σκέφτεται να στείλει τα κορίτσια σε δημόσιο σχολείο. «Οι άντρες νομίζουν πως όταν εγκαταλείπουν ένα σπίτι, εγκαταλείπουν και όλες τις υποχρεώσεις που έχει αυτό», λέει χαρακτηριστικά.
Όσο για το αν σκοπεύει να κάνει κάποια στιγμή νέα οικογένεια, η Μαίρη δεν είναι καθόλου αρνητική, άλλωστε, είναι μόλις 35. «Μάλιστα, ενώ στην αρχή τα παιδιά ήταν πολύ αρνητικά στο ενδεχόμενο ενός νέου "μπαμπά", και αφού τους εξήγησα ότι δεν θα είναι νέος μπαμπάς αλλά νέος σύντροφος της μαμάς, πλέον έχουν μπει στη λογική αυτή και τις απασχολεί περισσότερο ποια θα είναι η δική τους σχέση μαζί του».
* Τα ονόματα των δύο μαμάδων για ευνόητους λόγους δεν είναι τα πραγματικά.