Βάλτε κανόνες
Πραγματική ελευθερία σημαίνει σεβασμό στους κανόνες και στις επιθυμίες των άλλων. Τα παιδιά, ξεκινώντας από μία πολύ εγωιστική και εγωκεντρική αντίληψη της ελευθερίας, θα πρέπει να διατρέξουν αρκετό δρόμο μέχρι να γίνουν πραγματικά ελεύθερα. Πρώτη στάση αυτής της διαδρομής, είναι οι κανόνες.
Παράδειγμα: Βάλτε οικογενειακούς κανόνες και τοιχοκολλήστε τους. Σιγουρευτείτε πως αυτοί οι κανόνες επισημαίνουν τις υποχρεώσεις και προστατεύουν τα δικαιώματα όλων των μελών, όπως κανόνες για το πώς μοιράζονται οι δουλειές του σπιτιού, ότι δεν επιτρέπεται να δαγκώνουμε, λέμε ευχαριστώ και παρακαλώ, φυλάμε πάντα τα παιχνίδια μας, κτλ. Με αυτόν τον τρόπο, θα αντιληφθεί το παιδί πως μια οικογένεια (και αργότερα σχολική τάξη, κοινωνία) μπορεί να ζήσει αρμονικά και ευτυχισμένα όταν ο ένας σέβεται τον άλλον, και όλοι μαζί τους κανόνες.
Συζητήστε λογικά μέχρι... παραλογισμού
Πολλές φορές θα βρεθείτε αντιμέτωποι με τις παράλογες απαιτήσεις των παιδιών, τις οποίες βασίζουν στην υποτιθέμενη ελευθερία τους. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, προσπαθήστε να συζητήσετε τα κίνητρά τους και να τα οδηγήσετε στο μαγικό σημείο όπου θα συνειδητοποιήσουν μόνα το παράλογο της σκέψης τους.
Παράδειγμα: Εάν το μικρό σας δεν θέλει να ξαναπάει στο σχολείο, μπορείτε να το ρωτήσετε ευγενικά: «αν είχες αύριο το δικαίωμα να σταματήσεις το σχολείο, τί θα έκανες όλη μέρα;». Η απάντησή του, μάλλον, θα είναι πως θα έπαιζε αντί να διαβάζει βαρετά μαθήματα. Μην πτοηθείτε και συνεχίστε! «Και την δεύτερη μέρα τι θα έκανες;». Σίγουρα θα βρει κάτι πολύ ενδιαφέρον να σας απαντήσει, αλλά και πάλι μην το βάλετε κάτω. Συνεχίστε μέχρι να εξαντληθούν όλα του τα επιχειρήματα. Φτάστε μέχρι την εικοστή ή και εκατοστή μέρα εάν χρειαστεί. Κάποια στιγμή, θα συνειδητοποιήσει από μόνο του ότι η ελευθερία χωρίς όρια θα το αποπροσανατολίσει και θα το γεμίσει ανασφάλεια.
Δώστε του επιλογές
Η πραγματική ελευθερία έχει να κάνει με τις επιλογές μας και τη διαχείρισή τους. Δώστε στο παιδί την ευκαιρία να επιλέξει τι θέλει να φάει, πού θέλει να περάσει τον ελεύθερο χρόνο του ή τι να φορέσει. Περιοριστείτε σε δύο επιλογές τη φορά για να μην μπερδευτεί, και εξηγήστε του από πριν τα θετικά και τα αρνητικά κάθε απόφασης.
Παράδειγμα: «Το απόγευμα θέλεις να πάμε σινεμά να δούμε την αγαπημένη σου ταινία ή στο πάρκο να παίξεις με τους φίλους σου;». Το πιθανότερο είναι πως θα θέλει να τα κάνει όλα, αλλά θα του εξηγήσετε πως αυτό δεν γίνεται. Στην πρώτη περίπτωση θα δει την ταινία που θέλει, ενώ στη δεύτερη θα παίξει με τους φίλους του. Δώστε του την ελευθερία να επιλέξει και να πάρει την ευθύνη της απόφασή του.
Παίξτε το παιχνίδι «πού βρίσκεται η πραγματική ελευθερία;»
Για να μπορέσει να ξεκαθαρίσει ένα παιδί τόσο δύσκολες έννοιες, πρέπει να τις δει και να τις ζήσει μέσα από παραδείγματα. Είναι πιο σύντομος, άμεσος και γρήγορος τρόπος για να ξεκαθαρίσει την έννοια της ελευθερίας και τα όρια που την πλαισιώνουν. Σ’ αυτό το παιχνίδι, περιγράφετε μία (κατά προτίμηση υπαρκτή) κατάσταση και ζητάτε από το παιδί να βρει ποια είναι η αληθινή και ποια η ψεύτικη ελευθερία.
Παράδειγμα: Μπορείτε να ρωτήσετε το εξής: «Το να ζωγραφίζω παντού, ακόμα και στους τοίχους του δωματίου σου αυτό που θέλω, είναι ελευθερία;» . Η ιδέα του να ζωγραφίσετε όπως θέλετε τον τοίχο του δωματίου του μάλλον δεν θα το ενθουσιάσει, οπότε είστε πιο κοντά στον στόχο! «Το να ζωγραφίσω όπου θέλω, ακόμα κι εκεί που σε ενοχλεί, είναι ψεύτικη ελευθερία. Το να ζωγραφίσω ό,τι θέλω σε σημείο που δεν ενοχλεί τους άλλους, είναι πραγματική ελευθερία». Αυτή είναι η σωστή απάντηση, και το πιθανότερο είναι πως θα την βρουν τα ίδια τα παιδιά.
Η ελευθερία είναι το υπέρτατο αγαθό ολόκληρης της ανθρωπότητας και γι΄ αυτό είναι σημαντικό να το διδάξουμε στα παιδιά από νωρίς και με το σωστό τρόπο. Ούτε η καταπίεση, αλλά ούτε και η ασυδοσία είναι δρόμοι που οδηγούν στην ευτυχία. «Ελευθερία είναι η θέληση να είναι κανείς υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του»*. Αυτό ακριβώς είναι και η ευτυχία. Και ευτυχώς, διδάσκεται.
* Φρίντριχ Βίλχελμ Νίτσε, 1844 - 1900
