Ο εκφοβισμός είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που συνδέεται με το αρχέγονο ένστικτο της επιβίωσης. Στα σχολεία το φαινόμενο απαντά εδώ και πολλά χρόνια και δεν περιορίζεται σε κινηματογραφικές σκηνές μαθητικής βίας όπου ο μικρός πρωταγωνιστής γυρνάει δαρμένος σπίτι του γιατί οι «θύτες» του, του έβαλαν το κεφάλι στη λεκάνη της τουαλέτας. Bullying είναι οι απειλές, οι επαναλαμβανόμενες προσβολές, η στοχοποίηση, η εν γένει λεκτική βία και, κατά περιπτώσεις- η άσκηση σωματική βίας.
Σύμφωνα με τα δεδομένα του Eυρωπαϊκού Δικτύου κατά του Σχολικού Εκφοβισμού το 2014, ένας στους τρεις μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχει υπάρξει θύμα bullying και δύο στους τρεις έχουν γίνει μάρτυρες βίαιης συμπεριφοράς.
Πώς θα καταλάβω ότι το παιδί μου είναι θύμα bullying
-Η απόδοση στα μαθήματα μειώνεται: Αν το παιδί πέφτει θύμα διαρκούς κοροϊδίας και εκφοβισμού, τότε η συγκέντρωσή του μοιραία θα μειωθεί και οι επιδόσεις του θα «πέσουν».
-Δεν θέλει να πηγαίνει στο σχολείο ή δείχνει να το φοβάται: Τα παιδιά που είναι θύματα εκφοβισμού, αντιπαθούν το σχολείο. Ίσως το παιδί σας δεν θέλει να πάρει μέρος στη σχολική γιορτή ή δεν θέλει να πάει στην εκδρομή της τάξης του ή να παρατηρήσετε αύξηση άγχους τα απογεύματα της Κυριακής.
-Είναι κυκλοθυμικό και έχει έντονες εκρήξεις: Το παιδί-θύμα έχει μέσα του συσσωρευμένο φόβο, άγχος, θυμό και, όπως είναι απόλυτα φυσικό, αργά ή γρήγορα θα ξεσπάσει. Προσέξτε, λοιπόν, για τυχόν διαφοροποιήσεις στην συμπεριφορά του απέναντι σε εσάς ή τα αδέρφια του.
-Γίνεται πιο εσωστρεφές και έχει τάση απομόνωσης: Ο πρώτος μηχανισμός άμυνας που θα επιστρατεύσει λογικά το παιδί, είναι η εσωστρέφεια. Έτσι, αν παρατηρήσετε μια διακριτή αλλαγή στην κοινωνική του ζωή, ίσως πρέπει να εξετάσετε το ενδεχόμενο του εκφοβισμού.
-Αλλαγές στον ύπνο και την όρεξη ή/και νυχτερινή ενούρηση: Η ένταση ίσως εκφραστεί ψυχοσωματικά, γι' αυτό τσεκάρετε αν το παιδί βλέπει εφιάλτες, αν ξαφνικά άρχισε να «βρέχει» το κρεβάτι του ή αν δυσκολεύεται να κοιμηθεί ή αν έχει μειωμένη όρεξη για φαγητό.
-Εκφράζει τη γνώμη/ το παράπονο ότι τον/την απορρίπτουν: Ίσως το παιδί δίνει την εντύπωση ότι πιστεύει πώς δεν το συμπαθούν ή ότι είναι ανεπαρκές, τόσο στο σχολείο όσο και ανάμεσα στις τάξεις της οικογένειας και των εξωσχολικών κύκλων.
Αυτά είναι κάποια από τα εξωτερικά σημάδια που ίσως υποδηλώνουν ότι το παιδί είναι θύμα bullying. Ωστόσο, προσέξτε: Κάθε παιδί είναι μοναδικό και τα σημάδια δεν είναι για όλα τα παιδιά το ίδιο. Αντίστοιχα, οι ίδιες ενδείξεις μπορεί να έχουν διαφορετική αιτία. Επομένως, μη βιαστείτε να «διαγνώσετε» εκφοβισμό. Αναρωτηθείτε πριν απ' όλα μήπως φταίει κάτι άλλο για την αλλαγή στη συμπεριφορά και την ψυχολογία του παιδιού, κάτι που ξεκινάει από το σπίτι και όχι από το σχολείο.
Πώς θα κάνω το παιδί να «ανοιχτεί»
-Ενθαρρύνετέ το να σας μιλήσει για όσα συμβαίνουν στο σχολείο, ανοίγοντας μια συζήτηση σε κλίμα ήπιο και σε κάποιον άνετο, οικείο χώρο του παιδιού, χωρίς πίεση και χωρίς να φαίνεται το άγχος σας. Μην χρησιμοποιήσετε σε καμία περίπτωση τους όρους "bullying" ή "εκφοβισμός", γιατί είναι συνδεδεμένοι με αρνητικά συναισθήματα.
-Ερωτήσεις που θα σας βοηθήσουν να αρχίσετε την κουβέντα:
- Τι σου αρέσει το σχολείο;
- Τι παίζετε στα διαλείμματα;
- Τα πας καλά με τους συμμαθητές σου;
- Ποιο παιδάκι είναι ο καλύτερός σου φίλος;
- Τσακώνονται καμιά φορά τα άλλα παιδάκια;
- Τι σου αρέσει περισσότερο και τι δεν σου αρέσει στο σχολείο;
-Η τεχνική «πολύς κόσμος»: Στην ροή της κουβέντας φροντίστε να περάσετε το μήνυμα ότι πολύς κόσμος έχει βρεθεί στη θέση του παιδιού σας. Πείτε του ότι ο εκφοβισμός και η στοχοποίηση στο σχολείο είναι κάτι συνηθισμένο και ότι δεν πρέπει να ανησυχεί. Περιγράψτε προσωπικές σας εμπειρίες και περιστατικά από την εμπειρία σας (εν ανάγκη φανταστείτε τα!) και δείξτε του ότι η κατάσταση που βιώνει δεν ξεφεύγει από τα όρια του φυσιολογικού και του συνηθισμένου, για να το απενεχοποιήσετε.
-Εξηγήστε τη θέση του θύτη. Με όσο πιο απλά λόγια μπορείτε, εξηγείστε στο παιδί ότι τα παιδάκια που ασκούν λεκτική ή σωματική βία δεν είναι κακά, γιατί κανένα παιδάκι δεν είναι κακό. Μιλήστε του για τυχόν προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει και θυμίστε του ότι και το ίδιο, όταν είναι πιεσμένο ή θυμωμένο, μιλάει καμιά φορά άθελά του άσχημα σε εσάς ή στα αδέρφια του. Τα παιδιά λοιπόν που θεωρεί «κακά» έχουν περισσότερα προβλήματα και είναι πιο θυμωμένα και λυπημένα απ' αυτό, γι' αυτό φέρονται έτσι.
Πώς να αντιδράσετε αν το παιδί είναι θύμα πειραγμάτων και εκφοβισμού
Πρώτα, μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε
Αν το παιδί καταφέρει να ανοιχτεί και τελικά να σας μιλήσει για περιστατικά εκφοβισμού, τότε είναι σημαντικό να διερευνήσετε την κατάσταση. Προσπαθήστε με ηρεμία, και χωρίς να αποδίδετε ευθύνες ή χαρακτηρισμούς, να μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε για την κατάσταση που επικρατεί στο σχολείο. Κάντε ερωτήσεις στο παιδί για το πώς νιώθει, από ποιους προέρχονται τα πειράγματα και στη συνέχεια μιλήστε στους εκπαιδευτικούς και τη διεύθυνση του σχολείου καταθέτοντας το πρόβλημά σας και, ενδεχομένως, ενώνοντας τη φωνή σας με άλλες μαμάδες , πάντα χωρίς να αποδίδετε κατηγορίες -ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για παιδιά.
Καθησυχάστε το παιδί
Τονίστε με κάθε τρόπο ότι δεν ευθύνεται σε καμία περίπτωση το ίδιο. Αν έχει ανασφάλεια για κάποιο ελάττωμά του, μιλήστε του παραδείγματα ανθρώπων που τα κατάφεραν μια χαρά έχοντας την ίδια «αδυναμία». Δείξτε όλη σας την αγάπη και μιλήστε του για το δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Εξηγήστε του ότι κανείς δεν πρέπει να χλευάζεται, να απομονώνεται ή να εξευτελίζεται όπως και όποιος κι αν είναι. Πείτε του ότι καμιά φορά τα παιδιά ακολουθούν το πρόσταγμα κάποιου «δυνατότερου» στο σχολείο, απλώς και μόνο επειδή τον φοβούνται και είναι και τα ίδια θύματα εκφοβισμού.
Μην ενθαρρύνετε σε καμία περίπτωση το παιδί να χτυπήσει, να βρίσει ή να ασκήσει οποιουδήποτε τύπου βία στα παιδιά με τα οποία συγκρούεται και μην τα χαρακτηρίσετε με λόγια προσβλητικά.
Αξιολογήστε την κατάσταση
Ένα από τα πρώτα βήματα της αντίδρασής σας θα πρέπει να είναι η αξιολόγηση της κατάστασης. Πόσο σοβαρά είναι τα περιστατικά; Αυτό θα κριθεί από το πόσο επηρεάζεται η συναισθηματική κατάσταση του παιδιού σας. Κρίνετε από τις διαφορές στην συμπεριφορά του αν πρόκειται για κάτι που πραγματικά το φοβίζει και το τρομοκρατεί ή για ένα μεμονωμένο περιστατικό που το ενόχλησε.
Παροτρύνσεις προς το παιδί
Ζητήστε απ' το παιδί να μιλήσει στους δασκάλους του για όσα του συμβαίνουν και ενθαρρύνετέ το να αλλάξει παρέες και να διευρύνει τον κύκλο των φίλων του. Ίσως μπορείτε να κανονίσετε κάποιο ραντεβού με τη μαμά κάποιου συμμαθητή ή συμμαθήτριας προκειμένου να συσφιχτούν οι δεσμοί του με ένα νέο παιδί.
Επικοινωνία με το σχολείο
Φροντίστε να επικοινωνείτε συχνά με τους διδάσκοντες για να λύσετε το πρόβλημα. Συνήθως η επικοινωνία με τους γονείς του άλλου παιδιού ή παιδιών δεν είναι αποτελεσματική, γι' αυτό προσπαθήστε να μείνετε πολιτισμένοι και ψύχραιμοι και να απαιτήσετε απ' το σχολείο να λάβει τα απαραίτητα μέτρα (επιμένοντας όσο χρειάζεται).
Ίσως χρειάζεται ειδικός
Ευτυχώς στις μέρες μας η επικοινωνία με κάποιον ειδικό είναι απόλυτα απενοχοποιημένη. Αν το παιδί έχει διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό ίσως εσείς δεν μπορείτε να το βοηθήσετε επαρκώς. Αν η συμπεριφορά του έχει αλλάξει εντελώς, αν το πρόγραμμά του είναι εντελώς αναστατωμένο, αν βιώνει έντονο στρες, έχει εφιάλτες ή μειωμένη όρεξη, απευθυνθείτε σε έναν ειδικό που θα αξιολογήσει το πρόβλημα και θα παρέχει εργαλεία για την ανάπτυξη ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων που θα το βοηθήσουν να ξεπεράσει το πρόβλημα.
Η βοήθεια του γονιού
Εσείς μπορείτε, σε κάθε περίπτωση, να συζητάτε ήρεμα, να καταγράφετε τα περιστατικά και να παρατηρείτε αλλαγές και σημάδια, να το ενθαρρύνετε να σας μιλάει και να επιβραβεύετε την δύναμή του, να του δίνετε όλη σας την αγάπη, να τονίσετε ότι είναι ένα υπέροχο παιδί και να προωθήσετε τη συμμετοχή των εκπαιδευτικών στο πρόβλημα.
Μέρος των συμβουλών προέρχεται από το βιβλίο «Το πείραγμα που πειράζει!» της Αρτέμιδος Τσίτσικα, επίκουρης καθηγήτριας Παιδιατρικής-εφηβικής Ιατρικής στο Ε.Κ.Π.Α. και της Ελένης Τζαβέλα, που εργάζεται κλινικά με έφηβους και νεαρούς ενήλικες και ψυχοεκπαιδευτικά με γονείς.
