Τι συμβαίνει στο παιδί κατά την εφηβεία
Τεράστιες αλλαγές συμβαίνουν κατά την διάρκεια της εφηβείας που το άτομο δεν είναι ούτε παιδί ούτε ενήλικας, σε σωματικό, νοητικό και ψυχολογικό επίπεδο. Όλες αυτές οι αλλαγές είναι που θα διαμορφώσουν και την προσωπική ταυτότητα του παιδιού καθώς θα μεγαλώνει. Τυπικά η εφηβεία στα κορίτσια αρχίζει στα 10,5-11 χρόνια και στα αγόρια περίπου δύο χρόνια αργότερα, ωστόσο παρατηρούνται συχνά αποκλίσεις ανάμεσα σε παιδιά της ίδιας ηλικίας.
Ας δούμε, παρακάτω, τα πιο συχνά "προβλήματα" στο στάδιο της εφηβείας και πώς θα τα διαχειριστείτε καλύτερα.
Αυτοπεποίθηση: Άγχος για την εμφάνιση
Σε βιολογικό επίπεδο, στις ηλικίες αυτές το σώμα του παιδιού αλλάζει μορφή και χαρακτηριστικά: Αυξάνεται ο όγκος του, αναπτύσσονται πλήρως τα γεννητικά όργανα και εμφανίζονται διάφορα ακόμα χαρακτηριστικά του κάθε φύλου (τριχοφυΐα, πιο έντονες γωνίες στο πρόσωπο κ.λ.π.) Το αποτέλεσμα είναι ο έφηβος να δίνει πλέον πολύ μεγαλύτερη σημασία στο σώμα του, να το παρατηρεί περισσότερο, να το συγκρίνει με σώματα άλλων, να κοιτάζεται συχνά στον καθρέφτη. Κάποιοι έφηβοι αρχίζουν σταδιακά να φροντίζουν πολύ το σώμα και την εμφάνισή τους, ενώ άλλοι αρχίζουν να το παραμελούν και να αδιαφορούν.
Κατά κανόνα, την περίοδο αυτή, τα κορίτσια θέλουν να χάσουν κιλά και τα αγόρια να αυξήσουν τη μυϊκή τους μάζα, με βασικό σκοπό να αρέσουν περισσότερο και σε περισσότερους. Κι όταν η επιθυμία τους αυτή δεν πραγματοποιείται, αυτό τους προκαλεί άγχος, θλίψη και μειώνει την αυτοπεποίθησή τους. Όπως λέει η κ. Βλαχοπούλου, "μερικές φορές η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να εκδηλωθεί και με εκρήξεις θυμού, προκλητικές συμπεριφορές ή και υπερβολική προβολή του εαυτού. Όλα αυτά δηλώνουν μια προσπάθεια να καλύψουν τα παιδιά την μειονεξία που νιώθουν και να πείσουν τους άλλους για την αξία τους".
Ο ρόλος του γονιού: Ο δικός σας ρόλος στο ζήτημα αυτό που απασχολεί το παιδί είναι να δείξετε κατανόηση στις αγωνίες του -θυμηθείτε τις δικές σας αγωνίες για την εξωτερική σας εμφάνιση!- και να του εξηγήσετε ότι το σώμα του ακόμα αλλάζει, όπως συμβαίνει σε κάθε έφηβο. Έχει σημασία να το φροντίζει με σωστή διατροφή και άσκηση και να μάθει να το αγαπά! Η κ. Βλαχοπούλου διευκρινίζει, επίσης, ότι "ο κυριότερος λόγος που ένα παιδί μπορεί να νιώθει άσχημα για τον εαυτό του είναι οι εμπειρίες του μέσα στην ιδία την οικογένεια και το σχολείο, κατά την παιδική ηλικία. Η οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης ( λεκτική, ψυχολογική, σωματική) και η συνεχής επίκριση λειτούργει αρνητικά για την γνώμη που θα σχηματίσει το παιδί για την εικόνα και τις ικανότητές του.
Γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο οι γονείς, από πολύ νωρίς θα πρέπει να αποφεύγουν να ντροπιάζουν το παιδί δημόσια, να το αποκαλούν με προσβλητικά επίθετα , να το τιμωρούν όταν κάνει ένα λάθος και να το συγκρίνουν αρνητικά με αλλά παιδιά και τους ίδιους. Ο καλύτερος τρόπος για να διδάξουμε σε ένα παιδί κάλους τρόπους και να το βοηθήσουμε να ευτυχήσει και να προοδεύσει είναι το δικό μας παράδειγμα. Η αγάπη μας, η στήριξη και ο διάλογος".
Απότομες αλλαγές στη διάθεση: Θυμός, ενθουσιασμός, ξεσπάσματα
Αναφορικά με τις νοητικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά την εφηβεία, παρατηρείται ότι εκεί που το παιδί επικεντρωνόταν μόνο στα καθημερινά γεγονότα, σταδιακά αρχίζει να εμπλουτίζει την σκέψη του, να ανατρέχει σε παρελθοντικά γεγονότα, να σχεδιάζει για το μέλλον, να κάνει σκέψεις για τον εαυτού του και τον κόσμο γύρω του. Σιγά-σιγά το παιδί αποκτά κριτική ικανότητα, αρχίζει να διαφωνεί και μάλιστα με ένταση, γίνεται απόλυτο, ενώ ταυτόχρονα του γεννούνται νέα ερωτηματικά για το ποιος είναι και ποιος θέλει να είναι.
Ξαφνικά η μαμά και ο μπαμπάς παύουν να είναι αυτοί που τα ξέρουν όλα, τα μικρότερα αδέρφια του φαίνονται ανυπόφορα και μόνο η παρέα, οι φίλοι, αυτοί με τους οποίους ταιριάζει και ταυτίζεται αποκτούν πραγματική σημασία στη ζωή του.
Ο ρόλος του γονιού: Αν οι απότομες αλλαγές στη διάθεση του παιδιού σας (ενθουσιασμός, θυμός, άγχος, θλίψη) σας φαίνονται παράλογες, οι επιστήμονες καλούν να τα αποδώσετε στην ορμόνη THP. Η ορμόνη αυτή, ένα φυσικό στεροειδές, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2007 στο περιοδικό «Nature Neuroscience», κατά την περίοδο της εφηβείας έχει την ιδιότητα να αυξάνει την ανησυχία. Βάσει των ευρημάτων αυτών οι επιστήμονες εξηγούν ότι η περίοδος αυτή, ειδικά για τα κορίτσια, φέρνει έντονες συναισθηματικές διαταραχές και αίσθημα απελπισίας.
Οι γονείς, λοιπόν, οι οποίοι είναι και οι βασικοί αποδέκτες της αμφισβήτησης και απόρριψης των εφήβων πρέπει να καταλάβουν καταρχήν ότι τα παιδιά τους δεν σταματούν να τους αγαπούν το διάστημα αυτό. Χρειάζονται, όμως, ακόμα περισσότερο να νιώθουν ότι το οικογενειακό πλαίσιο τους προσφέρει ασφάλεια. Οι γονείς θα πρέπει να κάνουν υπομονή με την αρνητική στάση των παιδιών, χωρίς να θεωρούν ότι απέτυχαν.
Επιθυμία για ανεξαρτησία – Ανάγκη για ιδιωτικότητα
Καθώς το παιδί διανύει την εφηβεία του, σιγά-σιγά συνειδητοποιεί ότι μπαίνει στο στάδιο της ενηλικίωσης. Έτσι, αρχίζει να νιώθει έντονη την επιθυμία να απεξαρτοποιηθεί από τους γονείς του και να εδραιώσει την ατομικότητά του. Είναι, λοιπόν, σύνηθες οι έφηβοι να κλείνονται στον εαυτό τους. Έχουν ανάγκη έτσι να αναπτύξουν μία ταυτότητα μοναδική για τους ίδιους. Αυτό το πετυχαίνουν μέσα από πειραματισμούς που θα τους αποκαλύψουν τις ανάγκες τους και με ποιον καλύτερο τρόπο θα τις ικανοποιήσουν. Κάποιοι έφηβοι διεκδικούν την ανεξαρτησία τους επαναστατώντας, άλλοι επιδεικνύοντας μη υγιείς συμπεριφορές, ενώ για κάποιους άλλους η μετάβαση γίνεται πιο ομαλά. Σε κάθε περίπτωση, τεράστιο ρόλο παίζει το περιβάλλον.
Σύμφωνα με τον αναπτυξιακό ψυχολόγο Erik Erikson, στο στάδιο της εφηβείας το παιδί «χρειάζεται μια σαφή εικόνα για το ποιος είναι, από πού έρχεται, τι στόχους έχει. Στην περίπτωση που το άτομο στο σημείο αυτό αποπροσανατολιστεί και δε διαμορφώσει μια σαφή εικόνα του Εγώ του, καταλαμβάνεται από κρίση ταυτότητας και κρίση ρόλων. Στην περίπτωση που πάνε όλα καλά σε αυτό το στάδιο το άτομο αποκτά αυτοπεποίθηση για την εσωτερική του ομοιομορφία και φανερώνει ενδείξεις καλής σταδιοδρομίας. Στην αντίθετη περίπτωση υπάρχει δυσκολία ανάληψης ρόλων, έλλειψη προτύπων και αίσθηση ευτέλειας.»
Ο ρόλος του γονιού: Η κ. Βλαχοπούλου εξηγεί ότι η σταδιακή ανεξαρτητοποίηση του παιδιού είναι απαραίτητη και πολύ σημαντική για την μετέπειτα ζωή του. Η ανεξαρτησία διδάσκεται με σταδιακή ανάθεση ευθυνών που αρμόζουν στην ηλικία και την ωριμότητα του παιδιού. Είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αυτοπεποίθησή του, η οποία χαρακακτηρίζεται από μικρά επιτεύγματα και μικρές καθημερινές νίκες.
Η υπερπροστατευτικότητα είναι ιδιαίτερα αρνητική από κάθε πλευρά καθώς δηλητηριάζει το παιδί με φοβίες και άγχος και του περνάει το μήνυμα ότι είναι ανίκανο ή ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί πάντα. Το αντίθετο της ανεξαρτησίας , η αδιαφορία- υπερβολική ελευθερία έχει εξίσου καταστρεπτικά αποτελέσματα καθώς το παιδί μπορεί να εκτεθεί σε κινδύνους που δεν θα είναι σε θέση να χειριστεί και δεν αρμόζουν στις ηλικιακές του ανάγκες.
Με αλλά λόγια, οι γονείς οφείλουν να προστατεύουν τα παιδιά τους χωρίς να τα πνιγούν. Η επιθετική αντίδραση των γονιών στην επιθυμία για διαφοροποίηση / ανεξαρτησία που είναι υγιής και φυσιολογική μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην επικοινωνία και την σχέση τους.
Σεξουαλική αφύπνιση
Πριν την εφηβεία το αντίθετο φύλο δεν έπαιζε ιδιαίτερα μεγάλο ρόλο στη ζωή του παιδιού σας. Καθώς, όμως, οι ορμόνες του αλλάζουν, το αντίθετο φύλο αποκτά ενδιαφέρον και προκαλεί ερωτική διέγερση. Είναι αυτή η ηλικία που το παιδί θα αρχίσει να έχει τις πρώτες του συναισθηματικές και σωματικές ερωτικές επαφές, θα αρχίσει να πειραματίζεται με φιλιά και σεξουαλικές συνευρέσεις. Παράλληλα, θα καταλήξει στις προτιμήσεις του αναφορικά με θέματα που αφορούν το φύλο του, π.χ. μέσα από δραστηριότητες και προσωπικές επιλογές, όπως ντύσιμο ή βάψιμο, για τα κορίτσια.
Σύμφωνα με τον Freud στην εφηβεία (το γεννητικό στάδιο) το άτομο στρέφεται προς τα μέλη του αντίθετου φύλου για να εκφράσει την αγάπη του και να αναπαράγει απογόνους. Συναισθήματα εξάρτησης και οιδιπόδειες συγκρούσεις που δεν έχουν επιλυθεί πλήρως κατά τα προγεννητικά στάδια της ανάπτυξης τώρα επανέρχονται, έτσι ορισμένες φορές η αναστάτωση της εφηβείας αποδίδεται εν μέρει σε αυτούς τους παράγοντες.
Ο ρόλος του γονιού: Οι γονείς στη φάση αυτή πρέπει να παραμείνουν σταθερά δίπλα στο παιδί τους. Πρόθυμοι να ακούσουν τα πάντα, χωρίς να καταδικάσουν, αλλά ούτε και να αδιαφορήσουν, είναι αυτοί που θα συμβουλεύσουν τα παιδιά στις αναζητήσεις και στα προβλήματά τους. Δεν πρέπει, όμως, να επέμβουν στις επιλογές τους, παρά να είναι εκεί για να τα βοηθούν και να τα προστατεύουν.
Ο κ. Βλαχοπούλου καταλήγει: "Το «επάγγελμα» των γονέων δεν υπήρξε ποτέ εύκολο. Η οικονομική κρίση, η καθημερινότητα και η έλλειψη χρόνου καθιστούν ακόμη δυσκολότερο έναν ρόλο που είναι ήδη γεμάτος προκλήσεις και υποχρεώσεις. Ένας πατέρας και μια μητέρα για να είναι «καλοί» και «κατάλληλοι» γονείς θα πρέπει να είναι πρώτα απ'όλα ευτυχισμένοι άνθρωποι. Γι'αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι γονείς να αναρωτιούνται κατά πόσο φροντίζουν τις δικές τους ανάγκες για να μπορούν να είναι το πρότυπο που θέλουν να ακολουθήσει το παιδί τους."
